آیا ترک عادات فناوری هم موجب مرض می‌شود؟

عادت رفتاری است که بدون تفکر آگاهانه یا با آگاهی بسیار اندکی صورت می‌گیرد. حدود 40 درصد رفتاری که شما هر روز انجام می‌دهید، تکانشی (یعنی بدون فکر قبلی یا انگیزه) است. عادت‌ها می‌توانند خوب یا بد باشند، اما اعتیاد طبق تعریف همیشه بد است. اعتیاد یک وابستگی اجباری و مداوم به یک رفتار یا ماده است که به مصرف‌‌کننده لطمه می‌زند.

این قاعده‌ وجود دارد که هر فناوری به کفایت خوب و محبوبی نوعی اعتیاد را شکل می‌دهد. اما اگر مصرف‌کننده آسیب نبیند و رفتار به‌گونه‌ای باشد که فرد بدون کمک بتواند آن را کنار بگذارد، پس اعتیاد نیست. وقتی به بازی پوکومون گو نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم واقعاً در این آزمون موفق نیست. بازی لذت‌بخش، جذاب و عادت‌سازی است. بله، برخی نمی‌توانند دست از آن بکشند و به آن اعتیاد پیدا کرده‌اند. اینکه درباره این آدم‌ها چه کاری می‌توان انجام داد، یک سؤال اخلاقی دیگر است.
خبر خوب اینکه برای نخستین بار در تاریخ، افراد سازنده این گونه محصولات که به‌طور بالقوه اعتیادآور هستند، می‌توانند آسیب‌ها را کاهش دهند. اعتیاد چیز جدیدی نیست، اما حالا سازندگان یک محصول اعتیادآور می‌دانند که معتادان چه کسانی هستند. سازندگان مشروبات الکلی هیچ اطلاعی از هویت و رفتار مصرف‌‌کنندگان نهایی ندارند، پس کار زیادی نمی‌توانند برای آن‌ها انجام دهند. اما شرکت‌های سازنده محصولاتی همچون فیس‌بوک، اینستاگرام یا پوکومون گو که اعتیادآور هم هستند، اگر بخواهند می‌توانند کارهایی انجام دهند.

 

طبق رایزنی‌های صورت گرفته با این شرکت‌ها، تعداد افرادی که به این فناوری‌ها اعتیاد دارند در حد بسیار کمی حدود 1 تا 2 درصد جمعیت است. اما شرکت‌ها در مقابل این درصد کم هم مسئولیت اخلاقی دارند و ما با افزایش آگاهی درباره این موضوع، باید شرکت‌ها را تشویق کنیم در این رابطه کاری انجام دهند.

به هر حال، چیزهایی که بسیاری‌‌ آن را گستاخانه «محصول اعتیادآور» می‌خوانند مثل فیس‌بوک یا پوکومون گو، برای اکثر ما فقط «محصولات جذاب» هستند. آیا این محصولات را جور دیگری می‌خواهیم؟ خیر، محصولاتی می‌خواهیم که از استفاده از آن‌ها لذت ببریم. اکثر آدم‌ها می‌دانند هنگام مصرف زیاد از این محصولات باید خودکنترلی داشته باشند.

 

یک پرسش اخلاقی: تحقیقات نشان می‌دهند استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی (اگر کاملاً اعتیادآور نباشند) تأثیرات منفی روی سلامت ذهن افراد می‌گذارد. آیا گوگل، فیس‌بوک و توییتر نمی‌توانند با طرف‌داری از اقداماتی همچون یک ساعت زمان خاموشی یا توقف در روز یا حتی اخلال در جریان درآمد، از فرسودگی اجتناب‌ناپذیر فناوری در افراد جلوگیری کنند؟
آنچه ما در حال حاضر شاهدش هستیم، تکثیر و ازدیاد چیزی است که آن ‌را «دستگاه‌های حفظ توجه» می‌نامیم، یعنی فناوری‌هایی که به‌طور خاص طراحی شده‌اند تا جلوی محرک‌ها و حواس ‌پرتی‌های ما به فناوری‌های دیگر را بگیرند که می‌توانیم به نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره کنیم:
- DF You Tube: یک افزونه مرورگر کروم است که ما را از دست تمام ویدئوهای نوار کناری یوتیوب خلاص می‌کند و مانع از تماشای مکرر ویدئوها می‌شود.
- Facebook News-feed Eradicator: این برنامه تمام تبلیغات و لینک‌ها به مقالات دیگر را حذف می‌کند و نمی‌گذارد حواسمان پرت شود.

- Freedom: برنامه‌ای است که اینترنت را قطع می‌کند. برای مثال، وقتی مشغول کار مهمی هستید، این برنامه کمک می‌کند روی کار خود متمرکز شوید و مانع از آن می‌شود به‌طور مستمر ایمیل‌های خود را بررسی کنید.
شرکت‌ها به‌جای آنکه محصولاتی بسازند که ترک کردن آن‌ها این‌قدر دشوار باشد، قادر هستند عاقلانه عمل کنند و آن‌ها را برای استفاده متعادل‌تر و محدودتر بسازند. به‌جای آنکه کاربران احساس خستگی و فرسودگی کنند و به‌کلی آن‌ها را رها کنند، این شرکت‌ها می‌توانند کمک کنند متعادل باشیم.
این چالش نسل ما است، به‌واسطه آنکه از بدو تولد با فناوری‌های تعاملی رشد می‌کنیم. با وجود اینکه می‌دانیم فناوری‌ها جالب و فوق‌العاده هستند و نیازهای ما را به‌خوبی برآورده می‌کنند، دائم باید در تلاش باشیم بفهمیم چگونه درست و بجا از آن‌ها استفاده کنیم.

 

امروزه دیگر کمبود اطلاعات نداریم. اطلاعات فراوان هستند، اما این دانش و بینش است که نایاب است. ما برای به دست آوردن بینش به اطلاعات و توجه و تمرکز نیاز داریم تا آن اطلاعات را به دانش تبدیل کنیم. آنچه موفقیت را از شکست و یاری‌رسان را از مصرف‌کننده متمایز می‌سازد، توانایی ما در تمرکز و کنترل توجه است. اگر چیزهایی در اطرافمان نباشند که حواسمان را پرت کنند، به شکل باورنکردنی قادر هستیم عمیق‌تر فکر کنیم و کارها را بهتر انجام دهیم.

در ضمن، این موضوع رویکرد جدیدی نیست. سقراط و ارسطو ماهیت آکراسیا (akrasia)
ـ تمایل به انجام کارهایی که خلاف علایق ما هستند ـ را مورد بحث قرار دادند. همیشه در زندگی خود چیزهایی داشته‌ایم که باعث حواس ‌پرتی ما شده‌اند. وقتی مجبوریم کارهای سخت انجام دهیم، سعی می‌کنیم از انجام آن‌ها شانه خالی کنیم، فقط به دلیل آنکه تغییر کرده‌اند. شاید درباره اجداد ما این وسیله خواندن رمان‌های بی‌سر و ته بود. در دوره والدین ما تلویزیون و رادیو و امروز هم این وسیله فناوری تعاملی است. ولی ما از جنگ با آن‌ها ناامید نیستیم.

من در این هفته حساب فیس‌بوک خود را غیرفعال کردم، اما باید به‌خاطر شغلم مطالبی را به شبکه‌های اجتماعی ارسال کنم. آیا پیشنهادی برای مدیران دارید که بتوانند عادات منفی کارمندان درباره رسانه‌های اجتماعی را متوقف کنند؟ آیا شرکت‌هایی وجود دارند که این پروتکل‌ها را اعمال کنند؟
یعنی سؤال شما این است که یک فرد با سمت مدیر رسانه اجتماعی چگونه از رسانه‌های اجتماعی دوری کند؟ به نظر نمی‌رسد نگرانی عمیق ما چگونگی ریشه‌کن کردن رسانه‌های اجتماعی باشد، بلکه نگرانی ما این است که چگونه می‌توانیم مانع سرک کشیدن فناوری‌هایی شویم که در برخی از عرصه‌های زندگی ما وارد شده‌اند، اما جایی ندارند.
برای پرداختن به این موضوع کارهای زیادی می‌توانید انجام دهید. با کارفرما درباره فرهنگ شرکت صحبت کنید و از انتظارت او مطلع شوید. آیا باید 24 ساعته و هر روز هفته در خدمت شرکت باشید و به آن‌ها تعظیم کنید؟ اگر این‌ طور است شما باید این موضوع را بدانید، شاید با آن موافق نباشید. بسیاری از کارفرمایان هنگام مدیریت رسانه‌های اجتماعی رهنمودهایی را براساس انتظارات از عملکرد ارائه می‌دهند و آن را در زمان خاصی از روز ایمیل می‌کنند.

کارمندان باید بدانند چه انتظاراتی از آنان می‌رود و چه مقدار زمان باید صرف کار عمیق کنند، یعنی تفکر و تولید به‌جای عکس‌العمل نشان دادن. وقتی مشغول نوشتن یک مقاله یا کار کردن و تفکر هستید، نمی‌توانید دائم توییت کنید.

سؤال دیگری که به نظر می‌رسد دشوارتر باشد این است که «اگر اصلاً رسانه‌های اجتماعی را دوست نداشته باشیم، چه می‌شود؟» در این مورد، توصیه می‌کنیم کاری را که با سلیقه شما منطبق نیست، انجام ندهید. برای مثال، شما طبیعت را دوست دارید، اما دوست ندارید تمام مدت در فضای باز کار کنید، پس شغلی همچون جنگلبانی نمی‌تواند شغل خوبی برای شما باشد. باید از خود بپرسیم چه چیزی مناسب خلق و خوی ما است. اینکه ببینیم صرفاً بازار چه کاری داغ است، دلیل نمی‌شود در همان زمینه مشغول کار شویم. اگر هم رسانه‌های اجتماعی را دوست دارید، آن را در محدوده زندگی حرفه‌ای خود حفظ کنید و نگذارید وارد بخش‌های دیگر زندگی شما شوند.

 

به نظر می‌رسد مشکل اینجا است آدم‌ها خیلی سریع از دام‌هایی که بر سر راهشان پهن شده است، عبور نمی‌کنند. این کار باید خیلی سریع صورت گیرد. دام‌هایی همچون اینستاگرام، فیس‌بوک و توییتر زمانی پهن می‌شوند که شما با این محصولات تعامل برقرار می‌کنید. درباره یک مدیر، محرک در واقع ایمیل کارمندی است که نظرسنجی پنج ـ پانزده را پر کرده است.
به نظر می‌رسد شما از مدیر می‌خواهید از بازخورد آن کارمند تشکر کند و بگوید روی آن کار می‌کند. اما مدیران این کار را نمی‌کنند. می‌خواهیم شما را به مدل رفتاری BJ Fogg ارجاع دهیم که می‌گوید B= MAT. یعنی هر رفتاری (Behavior)، نتیجه انگیزه (Motivation)، توانایی (Ability) و محرک (Trigger) است. احتمالاً نمی‌توانید خیلی روی انگیزه کار کنید. در عوض ما بیشتر به توانایی و محرک‌ها توجه می‌کنیم. این دو بیشتر تحت کنترل شما هستند. برخلاف انگیزه، شما می‌توانید توانایی و محرک‌ها را داخل محصول خود تغییر دهید. کاری کنید محرک قابل رؤیت شود (برای اینکه کاربر آگاه است) و شرایط را طوری آسان کنید که کاربر رفتار مطلوب را اتخاذ کند.
شاید این رویکرد ساده و پیش‌ پا افتاده به ‌نظر برسد، اما هربار کاربر مجبور شود فکر کند، بار شناختی به خود می‌گیرد. قانون شکل گرفتن عادت‌ها این است که بار شناختی کاهش یابد تا کار ساده‌تر از فکر کردن باشد.

شما اخیراً درباره شرکت‌های نرم‌افزاری نوشتید که داشبوردها را حذف می‌کنند تا بار شناختی را کاهش دهند. آیا برای واسط ارتباطی کاربر در آینده پیش‌بینی‌هایی انجام شده است تا تجربه مشتری را بهبود بخشند؟
واسط ارتباطی کاربر (CUI سرنام Conversational User Interface) بسیار جالب است. برخی این رابط‌ها را ربات، دستیار یا تجارت محاوره‌ای می‌خوانند. CUI در واقع اطلاعات پیچیده را می‌گیرد و آن را از طریق یک پیام متنی فیلتر می‌کند. حال چه ما از طریق ربات ارتباط برقرار کنیم یا انسان، اطلاعات را ساده می‌کنیم تا شبیه چت به نظر برسد. امروزه شرکت‌های بیشتری از این رابط استفاده می‌کنند