روز سخت رسانه‌های دنیا

«فعل لئو به فرهنگ واژگان آکسفورد اضافه شد. کاربرد: به دست آوردن چیزی بعد از سال‌ها تلاش»¹ 
«دولت روسیه به مردان خارجی که با دختران روس ازدواج کنند، تسهیلات مالی و اقامتی اهدا می‌کند.»

این‌ها نمونه‌هایی از دروغ‌های روز اول آوریل بود. روزی که از نظر من، روز سخت رسانه‌های دنیا است. روزی که مردم و رسانه‌ها باید خیلی دقت کنند و آنقدر نکته‌سنج باشند که بدانند ممکن است هر لحظه فریب یک رسم قدیمی را بخورند؛ رسم روز اول آوریل که در آن بسیاری از خبرگزاری‌ها، تلویزیون‌ها و حتی افراد عادی به صورت کاملاً عامدانه بزرگ‌ترین دروغ‌هایی را که می‌توانند بگویند، منتشر می‌کنند. هیچ محدودیتی وجود ندارد، هر نوع دروغی می‌توان گفت، همه می‌توانند در این رسم شرکت کنند، تمام توان و خلاقیتشان را به کار بگیرند و دروغ‌های شاخ‌دار بگویند. این موضوع چنان جدی است که وقتی خواستم خبر انتشار رایگان حدود سه میلیون عکس جدید ماهواره‌ای تهیه‌شده از زمین توسط ناسا را که در سایت رسمی ناسا منتشر شده بود برای بخش دنیای دوربین این شماره استفاده کنم، شک کردم که شاید دروغ آوریل باشد؛ تاریخ مطلب را نگاه کردم و متوجه شدم اول آوریل است. همین کافی بود تا از خیر خبر به این مهمی و هیجان‌انگیزی بگذرم. فعلاً مطمئن نیستم این خبر واقعی است یا ناسا در شیطنت اول آوریل شرکت کرده است.
سال‌های قبل از عصر وایبر، تلگرام و حتی فیسبوک و واتس‌اپ، از رسم دروغ اول آوریل یا نمونه بومی‌سازی‌شده‌اش یعنی دروغ سیزده متنفر بودم. با خود می‌گفتم چرا باید یک روز را مشخص کنیم و دروغ بگوییم؟ اما حالا دیدگاهم عوض شده است؛ البته همچنان، رسمی که در آن دروغ‌گویی حرف اول را می‌زند باب میل من نیست، اما بعد از این همه خبرهای دروغ و بی‌پایه و اساسی که در شبکه‌های اجتماعی مجازی دیده‌ام و بدون لحظه‌ای تفکر، به دست خودم یا دیگران دست به دست شده است، حال فکر می‌کنم بد نیست روزی را به تمرین سنجش حقیقت اختصاص دهیم. روز اول آوریل یا سیزدهم نوروز شاید فرصت خوبی باشد برای این تمرین بزرگ و مهم. سال‌ها پیش چنین چیزی چندان اهمیت نداشت. خبرهای راست و دروغ آنقدر کُند منتشر می‌شدند و بُردشان آنقدر کم بود که آثار منفی کمی داشتند. اما حالا کافی است دروغ کوچکی را روی یکی از شبکه‌های مجازی پرطرفدار منتشر کنیم؛ در کمتر از یک ساعت کل دنیا را سه دور زده و در نهایت با شاخ و برگ اضافه به دست خودمان می‌رسد، طوری‌که آن را باور می‌کنیم و دوباره به اشترک می‌گذاریم!
این روزها خطر فریب خوردن از خبرها و اطلاعات دروغ، بیش از پیش احساس می‌شود. دیگر نباید منتظر باشیم که دیگران صحت خبری را تأیید کنند. وقتی خبری را می‌خوانیم، تیتری را می‌بینیم و عنوانی را می‌شنویم، باید چند ثانیه تأمل کنیم: «این خبر را این سایت معتبر گفته؛ این موضوع را این خبرگزاری معتبر منتشر کرده است؛ درست! اما چقدر احتمال دارد دروغ باشد؟»
متأسفانه عملکرد همه ما، به‌خصوص رسانه‌های دیداری و شنیداری، در روز اول آوریل خوب نبود. یکی از خبرگزاری‌های معتبر، خبر اضافه شدن فعل جدید لئو به آکسفورد را منتشر کرد. درباره خبر روسیه نیز بعد از چند روز، روی آنتن زنده از مخاطبان به دلیل دروغ بودن این خبر پوزش خواسته شد. خبر مربوط به روسیه چنان از سوی برخی جدی گرفته شد که چند روز بعد عکسی منتشر شد که نشان می‌داد کاغذی روی در سفارت روسیه در تهران چسبانده شده است با این مضمون که خبر در خصوص ویزای ازدواج و دریافت تابعیت روسیه صحت ندارد. جایی خواندم یکی از منابع خبری معتبر در ایران، به جای اینکه اشتباه خود را بپذیرد و قبول کند در بررسی صحت و سقم خوراک خبری که در اختیار مخاطبانش قرار می‌دهد کوتاهی کرده، توپ را به زمین «دروغ اول آوریل» انداخته و از این رسم انتقاد کرده است. در صورتی که باید واقع‌بین باشیم و بپذیریم همین رسم، بسیاری از ایرادات و نقایص ما را در انتشار و دریافت اخبار به طور گسترده‌ای مشخص کرده است. اشتباه همیشه رخ می‌دهد و در دنیای پرتکاپوی امروز، انتشار خبرهای نادرست بخش جدایی‌ناپذیر از خبررسانی است. با این حال می‌توانیم آمادگی خود را چنان بالا ببریم که در شناخت خبر درست یا نادرست آزموده شویم و دست‌کم چشم‌بسته هر خبری را از هر کسی، حتی خبرگزاری‌های مطرح دنیا نپذیریم. کسب این آمادگی برای ما به‌عنوان افراد عادی جامعه و مخاطبان خبرگزاری‌های بزرگ داخلی و خارجی، اهمیت دوچندانی دارد 

پی‌نوشت:
1: اشاره به دریافت جایزه اسکار توسط لئوناردو دی‌کاپریو پس از سال‌ها