این مطلب یکی از مقالات پرونده ویژه«شور و شکست استارت‌آپ در ایران» شماره 206 ماهنامه شبکه است. علاقه‌مندان می‌توانند کل این پرونده ویژه را از روی سایت شبکه دانلود کنند.
از کجا شروع کنیم؟
شروع یک کسب‌وکار همانند مدیریت قطعات ریز و درشتی است که بیشتر آن‌ها دائم در حال حرکت هستند. بعضی از کارها طاقت‌فرسا و برخی هم مفرح هستند؛ مثلا همفکری گروهی برای انتخاب اسم کار مفرحی است اما روبه‌رو شدن با چالش‌های قانونی، عذابی الیم! باید برای رساندن کسب‌وکار خود به مرحله بلوغ همیشه دقیق برنامه‌ریزی کرده و منابع را سامان‌دهی کنید، درست اولویت‌بندی کنید و بر وضعیت و میزان بازدهی هر کدام از قطعه‌های در حال حرکت کسب‌وکار مسلط باشید. البته این نکته‌ها روی کاغذ ساده و واضح به‌نظر می‌رسد، اما حفظ این موارد در طول زمان و در طوفان‌های متعدد کاری، چالش بسیار بزرگی است و به‌راحتی ممکن است فراموش شود.
طرح کسب‌وکار چیست؟
طرح کسب‌وکار یک جزوه است که ممکن است در طول زمان تغییر کند. این جزوه در واقع نقشهای از جزییات کسب‌وکار شما است. در این طرح کسب‌وکار، مشخص می‌شود کسب‌وکار شما چه می‌فروشد و چه ساختاری دارد، بازار در چه وضعیتی قرار دارد، قصد دارید چگونه محصول یا خدمات خود را بفروشید، به چه نوع و چه مقدار منابع مالی نیاز دارید، ارزیابی مالی شما چیست و به چه مجوزها و اقدامات قانونی نیاز دارید.
هدف اصلی از تهیه و تنظیم طرح کسب‌وکار، این است که کمکی باشد برای این‌که به خود و دیگران ثابت کنید، ایده شما ارزش پیگیری دارد. بهترین کار این است کمی از ایده فاصله بگیرید و نگاهی کلی به آن بیندازید.
مطلب پیشنهادی
قبل از این‌که وارد جزییات شویم، با نکات اساسی شروع می‌کنیم. پس ابتدا از اینجا قالب آماده طرح کسب‌وکار را دانلود کنید و تمرین‌هایی را که در ادامه می‌آید، انجام دهید.
چطور یک طرح کسب‌وکار درست کنیم؟
۱- دریابید که چه چیزی شما را متفاوت می‌کند: بررسی کنید که چه ویژگی یا خاصیتی کسب‌وکار یا محصول شما را از کسب‌وکارهای دیگر در این حوزه متمایز می‌کند.
۲- مختصر و مفید: یک طرح کسب‌وکار نباید خیلی طولانی باشد و جزییات زیاد در آن باعث کاهش تمرکز و گیج‌شدن سهام‌داران یا سرما‌یه‌گذاران می‌شود. در عوض، این جزییات را در ذهن داشته باشید و در جزوه دیگری ثبت و ضبط کنید.
۳- انعطاف‌پذیری را حفظ کنید: طرح کسب‌وکار شما باید بتواند همراه با پیشرفت کسب‌وکار شما تکامل پیدا کند. این یک جزوه پویا و زنده است.
وجه تمایز
فرض کنیم که قصد دارید یک کسب‌وکار در حوزه لباس ورزشی تاسیس کنید. چه چیزی باعث می‌شود از صدها فعال دیگر در این حوزه متمایز باشید؟ آیا قصد دارید فعالیت تخصصی در زمینه لباس مخصوص یک ورزش خاص مثل یوگا، کوهنوردی یا تنیس داشته باشید؟ آیا از سیاست‌های حامی محیط‌زیست بهره می‌برید؟ آیا بخشی از سود شما به خیریه‌ها اختصاص می‌یابد؟ آیا در تبلیغات خود کلیشه‌های تبلیغاتی را بر هم می‌زنید و حس مثبت را به بدن منتقل می‌کنید؟
به یاد داشته باشید، شما فقط یک سرویس یا محصول را عرضه نمی‌کنید؛ بلکه ترکیبی از محصول، ارزش و تجربه برند را عرضه می‌کنید. پس پیش از آن‌که به عمق طرح کسب‌وکار وارد شوید، به این سوال‌های بسیار مهم پاسخ دهید.
مختصر و مفید
برخلاف گذشته، طرح کسب‌وکار دیگر طولانی و مفصل نیست. به‌احتمال‌زیاد وسوسه خواهید شد که نتایج تحقیق بازار، جزییات تک‌تک محصولات یا جزییات دیگری را در طرح کسب‌وکار لحاظ کنید. اما این کار در واقع به طرح کسب‌وکار شما ضربه می‌زند. فرض کنید کسانی که قرار است طرح کسب‌وکار شما را مطالعه کنند، خیلی عجله دارند. بنابراین، طرح کسب‌وکار باید مفید و مختصر باشد و متنی بسیار روان و قابل‌درک داشته باشد.
انعطاف‌پذیری
هرگز از یاد نبرید که طرح کسب‌وکار یک جزوه زنده و پویا است. بنابراین با پیشرفت کارها و تغییر وضعیت، باید بتوانید آن را به‌روز کنید. مثلا ممکن است پس از یک سال نیاز به جذب دوباره منابع مالی در فاز جدیدی از کسب‌وکار باشید و باید بتوانید طرح خود را به‌روز کنید.
چطور یک طرح کسب‌وکار بنویسیم؟
۱- یک خلاصه اجرایی بنویسید.
۲- الگوی کسب‌وکار و شرکت خود را توصیف کنید.
۳- شرایط بازار خود را تجزیه‌وتحلیل کنید.
۴- محصول یا خدمات خود را توضیح دهید.
۵- تمام نقشهای عملیاتی و مدیریت را ترسیم کنید.
۶- یک استراتژی بازاریابی و فروش طراحی کنید.
۷- یک طرح مالی با جزییات هزینه‌ها، جذب سرمایه و پیش‌بینی درآمد درست کنید.
۸- خلاصه موارد بالا را ضمیمه کنید.
توضیحات مفصل موارد بالا در کنار فایل قالب آماده طرح کسب‌وکار دراینجا موجود است.
مسائل قانونی و حقوقی
راه‌اندازی استارت‌آپ، به معنای قدم گذاشتن به دنیای کسب‌وکار است و این یعنی، باید همواره به مسائل و نیازهای حقوقی توجه داشته باشید. البته متاسفانه در کشور ما زیرساخت‌های قانونی مورد نیاز استارت‌آپ‌ها موجود نیست و کارآفرینان در این زمینه اغلب دچار سردرگمی، بوروکراسی‌های کلافه‌کننده و بلاتکلیفی می‌شوند. از این جهت، بهتر است یک مشاور حقوقی کاملا آشنا با مفهوم استارت‌آپ‌ها داشته باشید. مواردی کلی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه داشته باشید:
• فعالیت رسمی: در این مورد باید دقت زیادی به خرج دهید. آیا استارت‌آپ شما باید به‌عنوان شرکت ثبت شود یا موسسه؟ یا مجله اینترنتی یا موارد مختلف دیگر. این تصمیم در آینده استارت‌آپ شما نقش مهمی خواهد داشت.
• ثبت علامت تجاری: اگر لازم می‌بینید (با توجه به طرح کسب‌وکار و برنامه تبلیغاتی) برای ثبت علامت تجاری خود در مرکز مالکیت معنوی اقدام کنید.
• شراکت و سرمایه‌گذاری: برای تعیین سهام اعضای گروه، قرارداد شراکت یا سرمایه‌گذاری به‌صورت رسمی، از مشاور حقوقی کمک بگیرید.
موارد بالا کلی‌ترین موارد هستند و بی‌شک باتوجه به نوع استارت‌آپ، جزییات دیگری نیز سر راه شما قرار خواهد گرفت. همچنین، توجه داشته باشید که برنامه‌ریزی درست برای زمان مناسب انجام هر کدام از موارد بالا، اهمیتی حیاتی دارد. مثلا ممکن است که انجام بعضی از کارهای حقوقی پیش از شروع کار الزامی نباشد و نیازی نباشد که کار را به‌خاطر این موارد عقب بیندازید یا متوقف کنید.
بازاریابی، فروش و خدمات
قبل از این‌که بتوانید سرمایه چشم‌گیری جذب کنید، باید در فضای آنلاین دیده شوید و بازاریابی کنید و طبق فرآیند مشخصی که از پیش تعیین‌شده شروع به فروش محصول خود (جذب مخاطب) کنید.
بنابراین، اصولا مرحله جذب مشتری یا مخاطب پیش از مرحله جذب سرمایه‌گذار قرار دارد و البته وقتی مشتری‌ها را جذب کردید، باید حفظشان کنید که این یعنی ارائه خدمات به مشتریان.
بازاریابی برای کسب‌وکار کوچک
یک شرکت تازه‌تاسیس باید حتی پیش از آماده عرضه‌شدن محصول یا سرویس، جلب‌توجه و تبلیغات خود را شروع کند، اما راه‌ها و پلتفرم‌های بی‌شماری برای این کار وجود دارد. مناسب‌ترین راه کدام است؟
دایره را به‌اندازه مشتری هدف کوچک کنید
برای آن‌که بتوانید نیازهای مشتری را با محصول یا خدمات خود برطرف کنید، باید شناخت کافی و درستی از مشتری خود داشته باشید. بنابراین، یکی از اولین سوال‌هایی که باید از خود بپرسید این است که چه کسی خواهان آن چیزی است که من عرضه می‌کنم؟ چه کسی آن را سودمند می‌یابد؟ چه کسی عاشقش می‌شود؟
سپس باید به‌خوبی با این گروه از مخاطبان آشنا شوید و دریابید که با چه نوع از پیام‌رسانی ارتباط برقرار می‌کنند. اطلاعات مورد نیاز درباره گروه مخاطبان شامل پیشینه آن‌ها، علایق، اهداف و چالش‌های آن‌ها می‌شود. به‌اضافه رده سنی، کارهای روزمره، شبکه اجتماعی مورد علاقه و اطلاعات مشابه دیگر.
ایجاد یک پرسونای دقیق از مشتری یا مخاطب اصلی محصول می‌تواند نتایج کار شما را بیش‌ازحد انتظار ارتقا دهد. در راهنمایی جداگانه در اینجا به چگونگی خلق پرسونا پرداختیم که شامل قالب‌های آماده با امکان سفارشی‌سازی است.
وقتی که یک یا دو پرسونا از خریداران یا مخاطبان محصول خود درست کردید، نتیجه را پرینت بگیرید و به دیوار اتاق کار خود بزنید و پیش از هر تصمیمی مرتبط با کسب‌وکار خود، درباره نیازها و علایق این پرسونا فکر کنید.
توسعه هویت برند
مورد دیگری که در راه‌اندازی یک کسب‌وکار باید به آن توجه شود، ساخت زیربنای هویت برند است. هویت برند شامل این می‌شود که ارزش‌های شما کدامند، نحوه برقراری ارتباط با مخاطب چیست، وقتی‌که مخاطب با محصول، خدمات یا کسب‌وکار شما مواجه می‌شود چه حسی باید به او دست دهد؟ داشتن یک هویت برند مشخص و کامل، به جذب مشتری‌ها یا مخاطبان بیشتر کمک زیادی می‌کند و باعث می‌شود که حرفه‌ای‌تر به‌نظر برسید.
حضور در فضای آنلاین
با در دست داشتن مخاطب هدف و هویت برند، می‌توانید عناصر هسته مرکزی بازاریابی خود را بسازید. یعنی مواردی مانند سایت، بلاگ، ابزار ارسال و دریافت ایمیل، ابزار گفت‌وگو با مشتری و حساب‌های شبکه‌های اجتماعی. برای اطلاعات بیشتر در این باره می‌توانید مقاله «راهنمای بازاریابی شرکت‌های کوچک برای تازه‌کاران» را مطالعه کنید.
به دست آوردن و تغذیه کاربران نمونه
پس از این‌که در فضای آنلاین حضور پیدا کردید و نسبت به محصول خود حساسیت ایجاد کردید، باید کاربران نمونه به دست آورید که مشتریان را به سمت استفاده از محصول یا خدمات شما ترغیب می‌کنند. کسب کاربران نمونه (Lead Generation) فرآیندی است که به جذب افراد ناآشنا و تبدیل آن‌ها به کاربر نمونه منجر می‌شود. کاربر نمونه، کاربری بانفوذ است که با جذب‌شدن به سمت محصول شما، کاربران عادی دیگر را به استفاده از محصول شما ترغیب می‌کنند. به‌این‌ترتیب، اگر یک موتور کارآمد کسب کاربر نمونه داشته باشید، بدون نیاز به فعالیت خاصی، مشتری‌ها به سمت محصول یا خدمات شما سرازیر می‌شوند. اما یک فرآیند کارآمد کسب کاربران نمونه چه ویژگی‌هایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش مقاله «راهنمای کامل تولید کاربران نمونه» را در سایت شبکه مطالعه کنید.
ابزارها و منابع رایگان بازاریابی
در ادامه، به معرفی منابعی می‌پردازیم که در راه ایجاد حساسیت نسبت به محصول، ساخت زیربنای مناسب برای حضور در فضای آنلاین و به دست آوردن کاربران نمونه به شما کمک می‌کنند.
• طرح بازاریابی: طرح بازاریابی یا Marketing Plan شامل نقشه راه شما در مسیر بازاریابی می‌شود. با استفاده از این طرح می‌توانید در طول راه تصمیم بگیرید که چه کمپینی در چه زمانی مناسب است یا چه هزینه‌ای برای چه روش تبلیغاتی منطقی خواهد بود.
• ابزارهای رایگان بازاریابی هاب‌اسپات: با استفاده از این ابزارها می‌توانید دریابید که هر کاربر نمونه قبل و بعد از پر کردن فرم شما چه کارهایی انجام می‌دهد. این ابزارها همچنین شامل امکاناتی برای تجزیه‌وتحلیل می‌شود که به شما می‌گوید کدام صفحه‌ها، پیشنهادها و منابع ترافیکی بیشترین نرخ تبدیل را برای شما به ارمغان می‌آورند.
• Website Grader: کافی است در این سرویس آدرس سایت و ایمیل خود را وارد کنید تا یک گزارش کامل از کارایی سایت خود دریافت کنید. این اطلاعات شامل کارایی در زمینه SEO، امنیت، کارایی روی موبایل و راهکارهای بهبود این موارد می‌شود.
از طریق آدرس www.website.grader.com می‌توانید به این سرویس دسترسی پیدا کنید.
• قالب‌های اعلامیه مطبوعاتی: دانلود قالب آماده اعلامیه مطبوعاتی
• قالب‌های مطالعه موردی: در مقاله مطالعه موضوعی چیست و جرا برای فروش یک محصول بسیار مهم است می‌توانید قالب‌های آماده مطالعه موردی را دانلود و سفارشی‌سازی کنید.
• قالب‌های آماده تولید محتوا: این بخش شامل ۱۰۰ قالب آماده شبکه‌های اجتماعی، ۸ قالب آماده ارائه پاورپوینت، ۵۰ قالب call-to-action، ۱۵ قالب آماده اینفوگرافیک، ۵ قالب کتاب الکترونیک، پنج قالب آماده پست بلاگ و موارد دیگر می‌شود. این موارد را از اینجا دانلود کنید.
فروش محصول یا خدمات
ساخت و پرداخت زیرساخت فروش
با صرف زمان کافی روی تبیین فرآیند فروش محصول از نقطه ابتدایی تا انتها، از دردسرهای بسیار طاقت‌فرسا در آینده جلوگیری خواهید کرد. با یک CRM شروع کنید. CRM یک پایگاه داده مرکزی است که باعث می‌شود همیشه فعالیت‌ها و وضعیت مشتری‌ها یا مخاطب‌های خود را به‌صورت ساختارمند رصد کنید. گزینه‌های زیادی برای این کار وجود دارد که با توجه به نیاز باید گزینه مناسب خود را انتخاب کنید (اکسل حساب نیست!).
اهداف خود را در فروش بشناسید
با اصطلاحات فروش مانند KPI یا ROI گیج نشوید! همه این‌ها به این معناست که باید دریابید به چه میزان ورودی و خروجی نیاز دارید که انتهای هر مرحله به رشد منتهی شود: به چه میزان سود نیاز دارید و باید چه تعداد محصول به فروش برسانید (چند کاربر فعال نیاز دارید) تا هدف را بزنید.
یک مسئول فروش استخدام کنید
وقتی در حال راه‌اندازی کسب‌وکار هستید، بسیار وسوسه‌انگیز است که همه کارها را خودتان انجام دهید. از جمله فروش، اما این رویکرد از تمرکز شما روی مسائل مدیریتی و اساسی می‌کاهد. در هر حال، اولین مسئول فروشی که استخدام می‌کنید، تاثیر به‌سزایی روی ویژگی مقیاس‌پذیری شما خواهد گذاشت. شما به کسی نیاز دارید که مشتری یا مخاطب شما را به‌خوبی بشناسد و تمام‌وقت برای شما زمان بگذارد. اولویت‌های شما برای انتخاب از میان نامزدها باید میزان تجربه نامزدها در خط مقدم فروش و شناخت کافی از مخاطب یا مشتری هدف شما باشد.
افزایش بهره‌وری در فعالیت‌های مربوط به فروش
بهره‌وری مهم‌ترین کلید موفقیت در این زمینه است. یک فرآیند فروش قوی طراحی کنید. همچنین، سعی کنید هر جا که ممکن بود کارهای مربوط به فروش را خودکار کنید (مثل ورود داده‌ها) یا سیستمی طراحی کنید که هرگاه مشتری یا مخاطب دست به عمل خاصی زد، اعلانی روی موبایل شما ظاهر شود. به‌این‌ترتیب، می‌توانید وقت کمتری روی کلنجار رفتن با رکوردهای اطلاعاتی بگذارید و وقت را خود بیشتر صرف استراتژی فروش کنید.
مشتری خود را خوشحال نگه دارید
صید کردن مشتری‌های جدید موضوع مهمی است، اما نگه داشتن آن‌ها در تور نیز به همان اندازه اهمیت دارد. رها کردن مشتری یا مخاطب پس از جذب وی، اشتباه مهلکی است. در عوض باید پس از جذب هر مشتری، مراقب او باشید، خدمات مشتری دلچسبی به او ارائه دهید و او را طوری تغذیه کنید که به طرفدار شما یا حتی مبلغ محصول شما تبدیل شود.
با وجود این‌که بازاریابی ربایشی (Inbound Marketing) و فروش هر دو مراحلی حیاتی در قیف بازاریابی به‌شمار می‌آیند، اما مرحله پایانی نیستند. حقیقت این است که اگر قادر نباشید مشتری‌های خوشحال را حفظ کنید، با وجود زمان و تلاشی که صرف بهتر کردن استراتژی خود در زمینه بازاریابی و فروش کرده‌اید، نتیجه بسیار کوچکی نصیب شما خواهد کرد.
با این‌که فرآیند بازاریابی و فروش و همچنین استراتژی موردنظر شما، در اختیار و کنترل شما است، اما محتوایی که در سراسر وب توسط مشتری‌های شما منتشر می‌شود جدی بگیرید. یک نقد و بررسی، ذکر نام در شبکه‌های اجتماعی یا یک معرفی در بلاگ شخصی می‌تواند تاثیر مثبت یا منفی بسیاری در حسن شهرت یا جذب مشتری‌های جدید داشته باشد. در ادامه به ذکر چند نکته می‌پردازیم که به شما کمک می‌کنند تا مشتری‌های خود را خوشحال نگه دارید و به‌عنوان یک کسب‌وکار دوست‌داشتنی ظاهر شوید.
• سریع واکنش نشان دهید: کاربران نیازمند توجه سریع هستند. بنابراین بسیار مهم است که همواره به درخواست‌ها، نقدها یا تحسین‌ها پاسخ‌گو باشید. با این کار نشان می‌دهید که خدمات‌دهی خوبی دارید و قابل‌اعتماد هستید. همیشه به حجم منشن‌ها درباره شرکت یا محصول خود در بسترهای مختلف توجه کنید. دریابید که مشتری‌های شما بیشتر در کدام شبکه اجتماعی یا بستر اینترنتی وقت می‌گذرانند و از آن‌ها سوال بپرسید و سوال‌های آن‌ها را پاسخ دهید.
• نقاط تماس مشتری با محصول یا شرکت: نقشهای کامل از هر نقطه‌ای که هر مشتری با شما یا محصول شما تماس و تعامل داشته، تهیه کنید. هر کدام از این افراد از چه زمانی مشتری یا مخاطب شما هستند؟ چه تجربه‌ای در مسیر خرید یا استفاده از محصول داشته‌اند؟ چند خرید یا بازدید از محصول داشته‌اند؟ آیا بازخورد خاصی درباره محصول یا خدمات شما به هر شکلی ارائه کرده‌اند؟ دانستن پاسخ این پرسش‌ها باعث می‌شود که دید کلی خوبی به مشتری‌ها پیدا کنید و در تعامل با مشتری‌ها همواره بهتر و بهتر شوید.
• چرخه‌های دریافت بازخورد: از لحظه‌ای که به اولین مشتری دست می‌یابید، باید به‌طور مداوم و فعال به‌دنبال بازخورد از مشتری باشید. با رشد کسب‌وکار، این کار دشوارتر خواهد شد، اما به یاد داشته باشید که کارکنانی به‌طور مستقیم با مشتری در تماس یا تعامل هستند، منابع ارزشمندی برای دریافت اطلاعات درباره مشتری‌ها و بازخوردشان هستند.
• صفحات راهنمای پاسخ به سوالات (FAQ) برای سایت خود درست کنید:
ابزارهایی در اختیار مشتریان قرار دهید تا به خودشان کمک کنند و با رشد کسب‌وکار این برنامه را گسترش دهید. در شروع کار ممکن است این کار از یک صفحه ساده «سوال‌های مرسوم» یا همان FAQ آغاز شود، اما با افزایش مشتری‌ها، سایت خود را به منبعی برای مشتری‌های خود تبدیل آن‌ها را قادر کنید که به خود خدمات مرتبط با سرویس شما دهند. به‌عنوان نمونه، صفحه ساده FAQ را به یک مرکز اطلاعات یا کتابخانه کاملی از سوالات مشتری‌ها تبدیل کنید که به مشتری‌ها، اطلاعات و راهنمای استفاده ارائه می‌دهد.
جذب سرمایه برای کسب‌وکارهای کوچک
از لحظه‌ای که شروع به تاسیس کسب‌وکار خود می‌کنید تا زمانی که به سوددهی مرتب و باثبات برسید، به سرمایه نیاز دارید. برخی از بنیان‌گذاران در تمام طول مسیر از سرمایه شخصی یا سرمایه خانواده و دوستان استفاده می‌کنند که انعطاف‌پذیری و راحتی خاصی به کار می‌بخشد، اما در صورت شکست، ممکن است آسیب بیشتری را نیز به بنیان‌گذار وارد کند.
اغلب بنیان‌گذاران نیازمند سرمایه‌گذاری خارج از استارت‌آپ هستند. برای این منظور، راهکارهای مختلفی از جمله شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، وام، مراکز رشد و موارد دیگر موجود است. اگر می‌خواهید درباره انواع روش‌های سرمایه‌گذاری و چند و چون آن‌ها و نمونه‌های موجود در کشور ما بیشتر بدانید، مقاله مرتبط با این موضوع را در همین پرونده ویژه مطالعه کنید.
مطلب پیشنهادی
نتیجه‌گیری
راه‌اندازی استارت‌آپ کاری پرجزییات، طاقت‌فرسا و بسیار دشوار است. این کار ابعاد و وجوه مختلفی داشته و ریسک بالایی نیز دارد. اغلب اوقات پاسخ مشخصی برای سوال‌هایی که در طول راه پیش می‌آید، وجود ندارد و پاسخ‌ها باید با سرعت زیادی کشف شوند. اما برای افرادی که ترسی از شکست ندارند و شکست‌های متوالی آن‌ها را خسته نکند تا بالاخره به موفقیت برسند، لذت‌های عظیم در خود دارد. در مقاله‌ای که با هم خواندیم، سعی شد به‌طور خیلی خلاصه به اصول اولیه راه‌اندازی یک کسب‌وکار اشاره شود. اما این راه ادامه خواهد داشت و همچنان در نشریه و سایت شبکه به انتشار مقاله‌ها و عرضه ابزارهای کاربردی در این زمینه ادامه خواهیم داد. علاوه بر این، مشتاق شنیدن نظریه‌ها و تجربه‌های شما و پاسخ‌گویی به پرسش‌های شما در این زمینه خواهیم بود.
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را می‌توانید از کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور و نیز از دکه‌های روزنامه‌فروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکه‌ها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامه‌نویسی را دارید ولی هیچ پیش‌زمینه‌ای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟