کاشتنی‌های هوشمند؛ رقابت آینده انسان

این مطلب یکی از مجموعه مقالات پرونده ویژه «تراشه‌های کاشتنی» چاپ شده در شماره 178 ماهنامه شبکه است. علاقه‌مندان می‌توانند کل این پرونده ویژه را از اینجا دریافت کنند. 
طبق تعریف، کاشتنی‌ها ابزارهای ساخته دست انسان هستند که ممکن است جایگزین یک بخش از سیستم بیولوژیک شوند و از آن بخش محافظت کنند، یا عملکرد آن را بهبود دهند. در حوزه پزشکی، کاشتنی‌ها به دو گروه فعال و غیرفعال دسته‌بندی می‌شوند. کاشتنی‌های غیرفعال در بدن هیچ‌گونه برهم‌کنشی ندارند و معمولاً تغییرناپذیر هستند؛ اما کاشتنی‌های فعال شامل ابزارها و موادی هستند که با سیستم و ارگان‌های بدن برهم‌کنش دارند؛ ماده‌ای در بدن رها می‌کنند، عاملی را تشخیص می‌هند یا شامل قطعات الکترونیکی هستند. این گروه از کاشتنی‌ها می‌توانند توسط بدن انسان، قابل جذب یا جذب‌نشدنی باشند و به‌صورت دائم یا موقت در بدن کاشته شوند. 
استفاده از کاشتنی‌های پزشکی به اواخر دهه 1950 میلادی بازمی‌گردد. اولین ابزار کاشتنی الکترونیکی، ضربان‌ساز قلبی بود که انقباض ماهیچه‌های قلب را ایجاد می‌کرد. پس از ضربان‌سازهای قلبی، پمپ‌های انسولین و پروتزهای عصبی، ابزارهای الکترونیکی بودند که به‌طور مستقیم در سیستم‌های عصبی کاشته می‌شدند. پروتزهای تحریک‌کننده سیستم عصبی می‌توانند به‌صورت خارجی روی پوست قرار بگیرند یا دسته‌ای از آن‌ها از طریق جراحی در بدن کاشته شوند. این ابزارها، ابزارهای جدیدی نیستند و بیش از سه دهه است که به‌صورت تجاری استفاده می‌شوند.  در سال‌های اخیر،  محصولات پوشیدنی انقلاب وسیعی در فناوری‌های ابزارهای هوشمند پدید آوردند. در حال حاضر، از ساعت‌های فوق‌هوشمند گرفته تا دست‌بندهای گزارش‌دهنده وضعیت بیمار و قرص‌های هوشمند کاملا در زندگی روزمره متداول شده‌اند؛ اما این فقط آغاز راه این نوع ابزارها و فناوری‌ها است. تلاش‌های اخیر در این حوزه سبب شده تا فناوری‌های پوشیدنی به بدن انسان وارد شوند و به‌تدریج انسان را از یک بدن هوشمند برخوردار کنند؛ به‌همین خاطر با نسل جدیدی از کاشتنی‌ها به‌نام "کاشتنی‌های هوشمند" روبرو هستیم؛ همان ابزارهایی که این روزها خبرهای زیادی از آن‌ها می‌خوانیم و هر روز یک دانشگاه در گوشه‌ای از جهان، یک ابزار کاشتنی هوشمند جدید را معرفی می‌کند. برخلاف کاشتنی‌های معمولی قدیمی، کاشتنی‌های هوشمند فقط دو الی سه حوزه کاربردی ندارند؛ بلکه گستره وسیعی را برای خود تشکیل داده‌اند و با ادغام در فناوری‌های گوناگون، به‌سرعت بر تعدادشان افزوده می‌شود. امروزه دیگر کاشتنی‌ها فقط برای مراقبت از بیمار یا معالجه یک بخش آسیب‌دیده بدن استفاده نمی‌شوند؛ بلکه برای مجهز‌شدن به قابلیت‌های فوق عادی با طیف‌های مختلفی از کاشتنی‌هایی زیبایی، کاشتنی‌های واقعیت مجازی، کاشتنی‌های سرگرمی و بازی، کاشتنی‌های نظامی و کاشتنی‌های مغزی روبرو هستیم. 

چیپ‌ست‌های جایگزین ارگان‌های بدن مانند پانکراس (لوزالمعده مصنوعی)، کاشتنی‌های بی‌سیم کاهش‌دهنده درد، کاشتنی‌های عصبی در سربازارن، قرص‌های کاشتنی که با پزشک ارتباط برقرار می‌کنند، دفیبریلاتورهای کنترل‌کننده ضربان‌قلب، تلفن‌های‌همراه کاشتنی و خال‌کوبی‌های هوشمند که برای بازکردن قفل ابزارهای هوشمند استفاده می‌شوند؛ همگی بخشی از انقلاب کاشتنی‌های هوشمند‌انه‌ هستند که در حال مشاهده‌اش هستیم. 
کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که این تحول در همین‌جا متوقف نمی‌شود و در آینده‌ای نزدیک با نسلی بسیار هوشمندتر و پیشرفته‌تر از کاشتنی‌های امروز روبرو خواهیم بود؛ باتری‌های کاشتنی که زیست‌تخریب‌پذیر هستند و پس از مدتی در بدن حل شده و از بین می‌روند؛ بدون اینکه کمترین خطر یا ضرری داشته باشند؛ میکروکامپیوترهایی که در مغز کاشته می‌شوند تا سرعت انجام کارهایی مانند محاسبات ریاضی انسان افزایش یابد یا اطلاعات بیشتری را به‌خاطر بسپارد؛ گردوغبارهای هوشمند که در واقع نودهای شبکه کوچکی هستند که می‌توانند خود را در بدن سازماندهی کنند، اندام‌های کاشتنی هوشمند که از طریق فناوری مهندسی بافت، برای بخش‌هایی از بدن مانند کبد و قرنیه ساخته می‌شوند، آی‌دی‌های کاشتنی‌ و بسیاری از فناوری‌های پیشرفته دیگر از این دست راهی به درون بدن انسان باز می‌کنند؛ شاید اکنون برای هریک از مثال‌های فوق، نمونه‌های مفهومی ساخته شده باشند؛ اما به‌زودی کاربردی نشده و وارد بازار نخواهند شد؛ شاید زیادی هم طول نکشد که هریک از ما، چند کاشتنی هوشمند در بدن‌ خود داشته باشیم. 
از کاربردها و هیجان‌های اولیه کاشتنی‌های هوشمند که بگذریم؛ باید به‌سراغ مزایا و معایب آن‌ها برویم. تردیدی نیست که در حوزه پزشکی، کاشتنی‌ها مزایای بی‌شماری دارند و استفاده از آن‌ها توانسته تا پیشرفت‌ها و افق‌های جدیدی را برای طول عمر یا زندگی با کیفیت‌تر بیشتر انسان‌ها ایجاد کنند. بیماران می‌توانند در منزل و از راه‌دور تحت نظر دکتر متخصص خود باشند و زحمت خارج شدن از خانه و تحمل ترافیک، آلودگی هوا و هزینه‌های حمل‌ونقل را نداشته باشند. به‌علاوه، در هر ساعت و دقیقه از شبانه‌روز تحت نظر بوده تا در صورت بروز یک اتفاق؛ اورژانس به سرعت در محل حضور یافته و بیمار را به بیمارستان منتقل‌ کند. ابزارهای هوشمند برای افرادی که دچار نقص در سلامتی هستند، امکان فعال‌سازی بخش ناتوان بدن را فراهم کرده‌ است. 

از سوی دیگر و به دلیل تداخلی که کاشتنی‌های هوشمند ممکن است با کارکرد بدن انسان داشته باشند؛ برخی متخصصان حوزه پزشکی استفاده از این ابزارها را مشکل‌ساز می‌دانند. به هر حال برای کاشتن این ابزارها در بدن باید عمل‌های جراحی صورت بگیرد که سلامتی بدن و انسان را به‌خطر انداخته و ممکن است با زخم‌ها و عفونت‌هایی در آینده روبرو شوند؛ همین‌طور مواد تشکیل‌دهنده کاشتنی‌های هوشمند بسیار مهم بوده و حتما باید زیست‌سازگار باشند؛ در غیر این‌صورت فرد مد نظر با مشکلات آلرژیک و واکنش‌های ناخواسته بدن نسبت به عضو جدید مصنوعی مواجه خواهد شد. برخی هم فرکانس‌های رادیویی و ارتباطات ابزارهای کاشتنی هوشمند داخل بدن با ابزارهایی خارج از بدن را خطرناک و مشکل‌زا می‌دانند. به‌همین دلایل، در حال حاضر تحقیق‌های بسیار زیادی در سراسر جهان روی این کاشتنی‌ها صورت می‌گیرد و بسیاری از جراحان و متخصصان با احتیاط کامل و در صورت نداشتن راه دیگری برای درمان بیمار یا بهبود عضو بدن، اقدام به استفاده از کاشتنی‌های هوشمند می‌کنند. 
اما از آن سو، اقبال عمومی از کاشتنی‌های هوشمند بسیار زیاد است و استفاده بیوهکرها و حتی افراد عادی از این ابزارها روزبه‌روز در حال افزایش است. تحقیقات صورت‌گرفته نشان می‌دهد که کاشتنی‌های هوشمند، یک موج زودگذر یا یک مُد خاص برای یک دهه از جوانان نیست؛ بلکه شاخه‌ای از علم پزشکی و علوم فناوری در آینده است که اتفاقاً زندگی و آینده بشر را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. 
در ایران نیز مطالعات و تلاش‌هایی در حوزه کاشتنی‌های هوشمند صورت گرفته است و شاهد ساخت چندین ابزار هوشمند برای کاشت در بدن هستیم که البته هنوز تجاری‌سازی نشده‌اند. برای مثال، دو مخترع جوان ایرانی یک دست هوشمند با قابلیت کنترل از طریق مغز ساخته‌‌اند که سبب شد تا ایران در جایگاه سومین کشور دارنده فناوری پروتزهای هوشمند در جهان قرار گیرد. همین‌طور، پروژه دیگری تحت نام «طراحی و ساخت یک سیستم کاشتنی/پوشیدنی برای ثبت الکتریکی غشایی از مغز» در ایران کلید خورده و در حال پیشرفت است که هدفش ساخت سیستم الکتروکورتیکوگرافی (ECOG) برای ثبت سیگنال‌های عصبی از سطح قشر مغز است.
دانشجویان زیادی نیز روی حوزه‌های مختلف کاشتنی‌های مقالاتی ارائه دادند که از جمله آن‌ها می‌توان به مقاله‌ «شبکه بدنی حسگر» برای نظارت بر سلامت افراد سالخورده و کودکان اشاره کرد. در این روش، نودهای حسگر در عضوهای مختلف بدن کار گذاشته می‌شوند تا پارامترهای بیولوژیکی فرد مورد نظر را گزارش کنند و امکان کنترل وضعیت بهداشت و درمان بیماران  از راه دور، میسر شود. 
اینکه کاشتنی‌های پوشیدنی تا کجا پیشرفت خواهند کرد و چقدر از بدن‌ ما را به‌تسخیر خود در خواهند آورد؛ سؤالی است که پاسخ آن به گذشت زمان و آینده بستگی دارد ولی می‌توان حدس زد یک مسابقه بزرگ «فرابشری» منتظر ما است. شاید خیال‌بافی و تأثیرات دیدن فیلم‌هایی مانند ترمیناتور 2 باشد؛ اما زیاد هم دور از ذهن نیست که در ده یا بیست سال آینده، انسان‌ها بر سر استفاده بیشتر از میکروچیپ‌ست‌های کاشتنی و دست‌یافتن به توانایی‌ها و نیروهای فوق‌بشری با یکدیگر رقابت و مبارزه کنند. یا اینکه تصور کنیم پدر و مادر نوزاد، در هنگام تولد از دکتر بخواهند چیپ‌ست‌هایی در بدن نوزادشان بکارد که بتوانند همه‌چیز او از خوردن و خوابیدن تا خلق‌و‌خو و حتی محل حضورش در مدرسه و هم‌نشینی با دوستانش را روی گوشی ‌تلفن‌همراه هوشمند خود ردگیری کنند؛ همیشه افرادی هستند که منتظر آینده‌اند و البته افرادی هم هستند که می‌گویند آینده همین الان است؛ بستگی دارد شما جزو کدام دسته باشید.

==============================

شاید به این مقالات هم علاقمند باشید:

ماهنامه شبکه اسفندماه منتشر شد؛ بررسی صنعت پوشیدنی‌های کاشتنی

آیا فناوری‌های کاشتنی گام بعدی فناوری‌های پوشیدنی‌ خواهند بود؟

سالی همگام با رویش عناصر دیجیتالی

کیمیاگری در دنیایی‌ که به آن پرتاب می‌شویم

شاید ساعت‌های هوشمند آینده به شکل برچسب‌های الکترونیکی باشند

با این پوشیدنی فصل زمستان و دستکش‌ها دردسرساز نمی‌شوند + گالری عکس