تب «من اول منتشر کردم»

شاید شما هم صحنه‌های مراسم تشییع چهره‌های محبوب را دیده باشید؛ همان‌هایی که برخی مردم در سخت‌ترین شرایط، در حال گرفتن عکس یا تصویر انواع و اقسام آن هستند. حضور بخش بسیار وسیعی از مردم در شبکه‌های اجتماعی، فرهنگ جدیدی را ایجاد کرده است؛ فرهنگی که من آن‌ را تب «من اول منتشر کردم» می‌نامم. روندی که در جامعه ما در حال گسترش است. نوعی رقابت که البته در بسیاری موارد جذاب و حتی مفید است، اما در برخی موارد بسیار آزاردهنده می‌شود. هر یک از ما اکنون صاحب یک رسانه هستیم. کم‌تر کسی را می‌توان یافت که دست‌کم عضو یکی از شبکه‌های اجتماعی نباشد. اما خیلی‌ها به این موضوع توجه ندارند که صاحب یک رسانه بودن، مسئولیت‌های مهمی را نیز بر عهده آن‌ها می‌گذارد. البته به عقیده من، این ناآشنایی با مسئولیت‌های رسانه‌ای، به این دلیل است که خیلی از ما به‌عنوان «صاحبان رسانه‌های شخصی خود» هیچ آموزشی در این رابطه ندیده‌ایم. یکی از نمونه‌هایی که صحت این موضوع را نشان داد، مراسم تشییع خواننده پاپ کشورمان بود.

اکنون همه مردم به یک رسانه فعال تبدیل شده‌اند. تا همین چند سال پیش، وقتی اخبار یک مراسم یا رویداد را جست‌وجو می‌کردید، با تصاویر محدودی مواجه می‌شدید که به‌طور عموم توسط خبرنگاران گرفته شده بودند. ولی امروزه می‌توان یک رویداد را از زاویه هزاران لنز حاضر در صحنه دید و این تصاویر خیلی سریع‌تر از آن‌چه پیش از این تصور می‌شد، منتشر می‌شوند. این ویژگی دنیای امروز به‌هیچ وجه بد نیست. در صورت رعایت حریم شهروندی و پایبندی به اصول اخلاقی، اتفاقاً این حجم عظیم داده‌های تصویری، امکاناتی را در اختیار مردم قرار می‌دهد که در گذشته‌ای نه چندان دور حتی خوابش را هم نمی‌دیدیم. 

هم‌اکنون سایت‌هایی هستند که افراد می‌توانند عکس‌های مراسم ازدواج خود را که مهمانان گرفته‌اند و ممکن است به ده‌ها و شاید صدها عکس از سوژه‌های گوناگون و با نگاه‌های مختلف برسد جمع‌آوری کنند و در یک آلبوم واحد در اختیار داشته باشند. چندی پیش از نرم‌افزاری سخن گفتیم که قادر بود تصاویر ویدیویی را که تماشاگران با موبایل از اجرای زنده یک کنسرت  می‌گیرند به‌طور لحظه ‌به ‌لحظه برای یک سرور بفرستد و در نهایت تمام این ویدیوها در قالب یک ویدیوی واحد تدوین شود. دیدن یک کنسرت از ده‌ها زاویه دید بسیار فوق‌العاده است. اما آیا ما اجازه داریم در همه حال و در هر رویدادی به عکاسی و تصویربرداری با موبایل بپردازیم؟ آیا لازم است در یک مراسم تشییع، ده‌ها تلفن همراه و تبلت به‌پا خیزند و تصویر بگیرند؟ آیا لازم است وقتی پیکر یک شخصیت محبوب روی دست تشییع می‌شود، از خودمان سلفی بگیریم؟ 

آدام کنتراس در سایت Men’s Health به نکته جالبی در این باره اشاره کرده است. وی در مطلبی با عنوان «آیا عکس گرفتن از شخص فوت شده اشتباه است؟» به یکی از تجربیاتش در همین زمینه اشاره می‌کند. او بالای سر فردی در حال مرگ رسیده و بدون این‌که بتواند به او کمک کند، شاهد مرگ وی بوده است. نکته ناراحت‌کننده برای او علاوه بر مرگ آن شخص، این بوده است که برخی حاضران در حال عکس گرفتن از آن فرد بوده‌اند. وی در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «کسی که این عکس را می‌گیرد، می‌خواهد با آن چه کار کند؟ (در چنین صحنه‌ای) گوشی خود را کنار بگذارید و چند دقیقه‌ای سکوت کنید. نمی‌دانم کدام ناراحت‌کننده‌تر است، این‌که نتوانستم به آن مرد کمک کنم یا این‌که شما در حال اینستاگرام کردن صحنه بودید.» 

این پست وی، نظریات مختلف دوستانش را هم در پی داشت. آیا مردم این ‌کار را انجام می‌دهند تا در رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی توجه بیش‌تری را به خود جلب کنند؟ یا آیا این نشانه یک «ناخوشی فناورانه» در دوره «اشباع رسانه‌ای» است؟ به عقیده وی، احتمالاً همه ما به گونه‌ای تربیت یافته‌ایم که رویدادهای نادر را ثبت کنیم، حتی اگر این رویداد وحشتناک و ناراحت‌کننده باشد. از آن‌جا که ما امروزه بیش‌تر وقت خود را صرف انواع رسانه‌ها می‌کنیم و رویدادها را از دریچه نمایش‌گرها (چه تلویزیون، چه کامپیوتر و چه ابزارهای همراه)می‌بینم، نمی‌دانیم در صورت مواجه شدن با یک رویداد واقعی در خارج قاب رسانه‌ها، چطور باید واکنش نشان دهیم. 

هر چیزی (تأکید می‌کنم هر چیزی) الفبای خاص خود را دارد و استفاده از هر ابزاری قوانین نانوشته‌ای هم دارد که باید رعایت شود. متأسفانه ابزارها پیش از جا افتادن این الفبای خاص و قوانین نانوشته فراگیر می‌شوند و نتیجه آن دردسرهایی است که باز هم به خود ما به‌عنوان اعضای یک جامعه برمی‌گردد و حتی می‌تواند توهین‌آمیز باشد! دوربین به‌دست گرفتن در جریان رویدادها را در حالت کلی نمی‌توان یک مشکل بزرگ دانست، اما وقتی برای یادبود کسی که دوستش داریم در مراسمی شرکت کرده‌ایم، بهتر این است که تمام توجه خود را بر آن فرد از دست رفته متمرکز کنیم و سعی کنیم در این لحظات پایانی که با وی هستیم و در راهی که وی را بدرقه می‌کنیم، بهترین دعاها و آرزوها را برایش داشته باشیم و کم‌تر به مسائلی نظیر «لایک بیش‌تر» یا «تعداد بازدیدکننده بیش‌تر» فکر کنیم. واقعاً چطور می‌توان در حال بدرقه شخصیت محبوب خود باشیم و به این موارد هم فکر کنیم؟!