در شماره 253 مجله در یادداشت «سبد مهارت و شناسنامه مهارت»۱ نگاهی به این دو مفهوم و نیز مفهوم مهارت‌های نرم۲ داشتم.
در شماره 254 هم با یادداشت «مقدمه‌ای بر مهارت‌های دیجیتال»۳ زمینه‌های ورود به عصر دیجیتال را تا حدودی بررسی کردم. اما برای ورود به بحث مهارت‌های دیجیتال، لازم است که به مفهوم «سواد دیجیتال» نیز اشاره کنم که گاه با مفهوم مهارت دیجیتال یکی گرفته می‌شود.
سواد دیجیتال
واژه «سواد» به‌تنهایی، به‌معنای توانایی خواندن و نوشتن است. اما هنگامی که کلمه دیجیتال در ادامه آن قرار می‌گیرد، مفهومی بسیار گسترده به آن می‌بخشد. اگرچه حتا در ترکیب «سواد دیجیتال» هم توانایی خواندن و نوشتن در مرکز آن قرار دارد، اما با ورود فناوری و روش‌های جدید دریافت و انتقال اطلاعات، سواد دیجیتال طیف بسیار وسیعی از توانایی‌ها را در بر می‌گیرد. از انتخاب یک پلتفرم ویدیوی خانگی برای تماشای فیلم و سریال گرفته تا چگونگی اعتبارسنجی یک وب‌سایت.
تعریف‌های زیادی از سواد دیجیتال ارائه شده است. به‌عنوان مثال، کارگروه سواد دیجیتال انجمن کتابخانه‌های آمریکا (ALA)، سواد دیجیتال را این‌گونه تعریف می‌کند: «توانایی استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی برای یافتن، ارزیابی، ایجاد و برقراری ارتباط و انتقال اطلاعات که نیازمند مهارت‌های شناختی و فنی است.»
ما برای زیستن در دنیایی که روزبه‌روز دیجیتالی‌تر می‌شود نیازمند سطحی از دانایی و توانایی کار کردن با ابزارها دیجیتال هستیم. ما باید بتوانیم بین پلتفرم‌های مختلف دیجیتال برای رفع نیازمندی‌های خود جابه‌جا شویم و در عین حال بدانیم که هر پلتفرم را برای چه انتخاب کرده‌ایم و چگونه باید از آن استفاده کنیم.
اما سوال مهمی که اینجا مطرح می‌شود این است که تفاوت سواد دیجیتال با مهارت دیجیتال در چیست؟
- مهارت دیجیتال عموما به جنبه‌های فنی و توانایی استفاده از ابزارهای دیجیتالی اشاره دارد. اما سواد دیجیتال به دلیل و ضرورت استفاده از این ابزارها، چرایی انتخاب پلتفرم و محتوایی خاص را دربر می‌گیرد.
شما تصمیم دارید چند کتاب برای فرزند خود به‌صورت آنلاین خریداری کنید. برای انجام این کار هم به مهارت‌های دیجیتال نیاز دارید و هم به سواد دیجیتال. از طریق مهارت‌های دیجیتال می‌توانید به اینترنت متصل شوید، کتاب‌های دلخواه‌تان را در موتور جست‌وجو بیابید، به سایت فروشنده کتاب بروید، کتاب‌ها را سفارش دهید و هزینه آن‌ها را پرداخت و رسید دریافت کنید. تمام این کارها در حوزه مهارت‌های دیجیتال است. اما این که سایتی را پیدا کنید که شما را برای انتخاب کتاب راهنمایی کند، یا کتاب‌ها را نقد کند و این که بتوانید با به‌کارگیری روش‌هایی، اعتبار این سایت را بسنجید و مطمئن شوید که سایت معتبری است؛ این که دیدگاه‌های سایر خریداران را بخوانید، این که وقت بگذارید و بخشی‌های نمونه کتاب را بخوانید و یا به بخش عکس‌های کتاب سر بزنید و مطمئن شوید که برای کودک شما مناسب است، همه در حیطه سواد دیجیتال است. در این فرآیند، در واقع تمام عناصر سواد دیجیتال دیده می‌شود: توانايی استفاده، دسترسی، ارزيابی و برقراری ارتباط از طريق پلتفرم‌های ديجيتال. پلتفرم‌های دیجیتال به اینترنت و تمام ابزارهایی گفته می‌شود که به افراد اجازه دسترسی به اینترنت و امکان خرید، انتقال اطلاعات و یا انجام کارهای دیگر را می‌دهند.
به این ترتیب تمام افراد جامعه، از کشاورز و کارگر کارخانه، تا معلم و دانشجو و حتا یک پدر و مادر معمولی، در جهان امروز و به‌ویژه در آینده نزدیک، به داشتن سطحی از سواد دیجیتال در کنار مهارت دیجیتال نیاز دارند؛ در غیر این صورت، برای انجام کارهای روزمره خود به مشکل برمی‌خورند.
امروزه اغلب افراد سطحی از سواد دیجیتال را دارند. فردی که سواد دیجیتال دارد، می‌تواند در حرفه خود و یا برای کارهای روزمره زندگی، از فناوری برای واردکردن اطلاعات به زندگی خود، ارزیابی اطلاعات، و مصرف و بارگذاری اطلاعات استفاده کند. چنین کسی می‌تواند از طریق شبکه‌های اجتماعی که خود انتخاب کرده است و یا سایر راه‌های ارتباطی مانند ایمیل یا پیام‌رسان‌ها با دیگران ارتباط داشته باشد.
سواد دیجیتال به‌طور کلی یک مهارت نرم به حساب می‌آید، چرا که مربوط به توانایی یادگیری و سازگاری با فناوری است و نه مبتنی بر یک فناوری خاص که می‌تواند تغییر کند. اگر شما درکی از یک مرورگر یا موتور جست‌وجو داشته باشید، دیگر تفاوتی بنیادی ندارد که مرورگرتان کروم باشد یا فایرفاکس و جست‌وجوگرتان گوگل باشد یا بینگ. شما سواد کار با مرورگر و موتور جست‌وجو را دارید.
چرا سواد دیجیتال مهم است؟
با توجه به تعریف سواد دیجیتال، کم‌تر کسی است که نداند که داشتن سطحی حداقلی از سواد دیجیتال، برای زیستن در دنیای امروز ضروری است. به‌عنوان مثال، دانش‌آموزان باید مهارت‌های خاصی موقع خواندن متون آنلاین داشته باشند تا بتوانند از مزایای آن حداکثر استفاده را ببرند. لینک‌هایی که به سایر مقالات در یک سایت و یا به سایت‌های دیگر داده می‌شوند، کلیپ‌های صوتی و تصویری، انواع اینفوگرافی و نمودارها از آن جمله هستند. در عین حال، یک دانش‌آموز (و هر وب‌خوان دیگری) باید بداند که برای حفظ تمرکز و جلوگیری از پراکندگی ذهن، هنگام خواندن یک متن، باید از توجه به لینک‌ها و تصاویر غیرمرتبط خودداری کند.
سیستم‌های آموزشی باید از دانش‌آموزان و دانشجویان انتظار داشته باشند که داوطلبانه و مسئولانه محتوای دیجیتالی را تولید کرده و به‌اشتراک بگذارند. آن‌ها باید یاد بگیرند که صرفا خواندن متون از روی صفحات وب، سواد دیجیتال به‌حساب نمی‌آید. چنین خواندنی تفاوتی با خواندن متن کاغذی ندارد. سواد دیجیتال موقعی مطرح می‌شود که مهارت‌های شناختی و فنی برای یافتن، ارزیابی، ایجاد و انتقال اطلاعات به کار گرفته شود. آن‌ها باید بتوانند در صورت لزوم، هنگام خواندن، بی‌آن‌که مهار مطالعه را از دست بدهند، اطلاعات تکمیلی را بیابند، به لینک‌های مرتبط سر بزنند، فایل‌ها را با نام درست ذخیره کنند، نسخه مطالب را به‌درستی و با قابلیت دسترسی ثبت کنند، اطلاعات را ارزیابی کنند و از اعتبار آن‌ها مطمئن شوند، قوانین و یا عرف مربوط به کپی‌رایت یا حقوق مولفان را زیرپا نگذارند، از حریم خصوصی خود مراقبت کنند و به حریم خصوصی دیگران تجاوز نکنند. این‌ها تنها بخشی از سواد دیجیتال است که موسسات آموزشی باید به کودکان، نوجوانان و جوانان ما آموزش دهند.
آموزندگان سواد دیجیتالی به‌ویژه در مورد شبکه‌های اجتماعی باید آموزش‌های ویژه ببینند. بسیاری از نوجوانان می‌بینند که نزدیکان‌شان عکس‌های خود را در پلتفرمی مانند اینستاگرام به‌اشتراک می‌گذارند؛ آن‌ها ممکن است به این نتیجه برسند که این کار محدودیتی ندارد و می‌توانند هر گونه عکسی را به‌اشتراک بگذارند. اما می‌دانیم که این رویکرد ممکن است بیش از همه به خود آن‌ها آسیب بزند. وظیفه مربیان، ترساندن کودکان و نوجوانان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نیست. بلکه آن‌ها در فرآیند آموزش سواد دیجیتال می‌توانند جنبه‌های مفید این پلتفرم‌ها را به نوجوانان یاد دهند و در مورد جنبه‌های آسیب‌زای آن‌ها راهکارهای مناسب را آموزش دهند.
هیلر اسپایرس (Hiller Spires) استاد سواد و فناوری در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی، سواد دیجیتال را دارای سه بخش می‌داند:
- یافتن و مصرف محتوای دیجیتال
- تولید محتوای دیجیتال
- برقراری ارتباط و اشتراک‌گذاری محتوا۴
مدیران مدارس، متخصصان رسانه و مربیان باید هرچه می‌توانند بر مزایای مهارت‌های سواد دیجیتال در مدارس تمرکز کنند، زیرا دانش‌آموزان امروزی به اینترنت به‌عنوان منبع اساسی و کلیدی اطلاعات نگاه می‌کنند. دانش‌آموزانی که سواد دیجیتالی دارند می‌دانند چگونه محتوای دیجیتال را پیدا کرده و استفاده کنند. آن‌ها می‌دانند چگونه محتوای دیجیتال را ایجاد کنند، ارتباط برقرار کنند و محتوا را با دیگران به‌اشتراک بگذارند.
دانش‌آموزان در فرآیند فراگیری سواد دیجیتال علاوه بر حفظ موارد امنیت اطلاعات، یاد می‌گیرند که چه چیزهایی را می‌توانند در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌اشتراک بگذارند و چه اطلاعاتی را نمی‌توانند. به دانش‌آموزان باید یاد داده شود که زورگویی و باج‌گیری و آزار آنلاین را بشناسند و در وقت لزوم به‌گونه درست با آن مقابله کنند.
امروزه فرآیندهای سنتی کاریابی، مانند نوشتن و ارسال رزومه، مصاحبه و استخدام، دیگر کارایی لازم را ندارند و دانش‌آموزان و دانشجویان ما باید یاد بگیرند که از ابزارهای جدید آنلاین و دیجیتالی برای این فرآیندها استفاده کنند. بدیهی است که بسیاری از افراد این فرآیندها را در طی مراحل مختلف، اغلب با سعی و خطا یاد می‌گیرند، اما چه بهتر که محیط‌های آموزشی ما خود پیش‌قدم شوند و این توانایی‌ها را به جوانان ما آموزش دهند.
پی‌نویس:
ماهنامه شبکه را از کجا تهیه کنیم؟
ماهنامه شبکه را می‌توانید از کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور و نیز از دکه‌های روزنامه‌فروشی تهیه نمائید.
ثبت اشتراک نسخه کاغذی ماهنامه شبکه
ثبت اشتراک نسخه آنلاین
کتاب الکترونیک +Network راهنمای شبکه‌ها
- برای دانلود تنها کتاب کامل ترجمه فارسی +Network اینجا کلیک کنید.
کتاب الکترونیک دوره مقدماتی آموزش پایتون
- اگر قصد یادگیری برنامه‌نویسی را دارید ولی هیچ پیش‌زمینه‌ای ندارید اینجا کلیک کنید.
نظر شما چیست؟