بربادرفته‌ها و بادآورده‌ها؛ آینده مشاغل در دنیای فناوری

این مطلب یکی از مجموعه مقالات پرونده ویژه «آینده مشاغل در دنیای فناوری» است. برای دریافت کل پرونده ویژه اینجا کلیک کنید. 
اما شاید در هیچ دوره‌ای از زیست و تمدن بشری، به‌اندازه دوره و سده کنونی مشاغل تحت فشار و دگرگونی و نابودی قرار نگرفته‌اند. گزارشی که اخیراً در نشست داوس قرائت شده می‌گوید طی پنج سال آینده نزدیک به ۵.۱ میلیون شغل بر اثر روبات‌ها و هوش مصنوعی از بین می‌روند. در این گزارش که مجمع جهانی اقتصاد آن را بیان می‌کند، در مجموع ۷.۱ میلیون شغل از بین می‌رود و تنها دو میلیون شغل جدید به وجود خواهند آمد. زنان بیشتر از مردان بیکار می‌شوند، زیرا شغل‌های آن‌ها اغلب جزء مشاغل با رشد پایین یا مشاغل‌ رو به افول و نابودی (مشاغلی مانند امور دفتری، اداری یا فروش) هستند. مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۳۵ درصد مهارت‌هایی که امروز جزء نیروی کار مهم به‌نظر می‌رسند، دست‌خوش تغییر خواهند شد. این گزارش می‌گوید: «انقلاب صنعتی چهارم صنایع روباتیک پیشرفته، هوش مصنوعی، مواد پیشرفته، بیوتکنولوژی و ژنتیک را برای دنیا به ارمغان خواهد آورد.» این تحولات موجب تغییر در شیوه زندگی و روش‌های انجام کار ما خواهد شد. برخی مشاغل ناپدید خواهند شد، برخی دچار رشد و توسعه می‌شوند و ممکن است برخی مشاغلی که امروز وجود آن‌ها غیرعادی به‌نظر می‌رسد، امری عادی در جامعه به‌ شمار آیند. محققان دانشگاه آکسفورد نیز از نابودی نزدیک به 50 درصد مشاغل در امریکا تا 25 سال آینده خبر می‌دهند. چرا این‌قدر قربانی داریم و مشاغل در ده‌های اخیر دست‌خوش تغییر می‌شوند؟

انقلاب صنعتی چهارم صنایع روباتیک پیشرفته، هوش مصنوعی، مواد پیشرفته، بیوتکنولوژی و ژنتیک را برای دنیا به ارمغان خواهد آورد.

نخست، موج دیجیتال آخرین قربانی‌ها را می‌گیرد و مهارت و شغلی سراغ نداریم یا به‌زودی سراغ نخواهیم داشت که درگیر کامپیوترها، تلفن‌های همراه، اینترنت و سیستم‌های آنلاین و دیجیتالی نشده باشد. ساده‌ترین مشاغل مانند پیک‌های موتوری یا کارگران شهرداری یا باربرها در معرض تهدید و از دست دادن شغل‌ هستند. 
دوم، نه تنها مشاغل سنتی بلکه نسل اول مشاغل و مهارت‌های دیجیتالی نیز رو به زوال و نابودی هستند. نسل جدیدی از نیازها، فناوری‌ها، دانش‌آموخته‌گان و کسب‌ و کارهای دیجیتال جایگزین نسل اول می‌شوند. کلاود بسیاری از کسب ‌و کارهای اولیه مبتنی بر کامپیوتر را دگرگون کرده است. واقعیت مجازی و واقعیت افزوده دنیای هنر و سرگرمی را تکان اساسی می‌دهد. مهندسان الکترونیک و مکانیک و عمران با موجی از فناوری‌ها، ابزارها و مهارت‌های جدید روبه‌رو هستند و چاره‌ای به‌جز سازگاری ندارند. پس از چهار یا پنج دهه، تجهیزات شبکه و زیرساخت مراکز داده یک دگرگونی کامل را تجربه می‌کند. حرکت از نسل اول مهارت‌های دیجیتالی به نسل دوم همانند حرکت از کامپیوترها و تلفن‌های همراه با صفحه ‌نمایش‌های سنتی به‌سوی صفحه‌ نمایش‌های لمسی و حسی است. 
سوم، مدعی تازه و گردن‌کلفتی برای تمام مشاغل و مهارت‌های بشری پیدا شده است. هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و روبات‌ها به‌سرعتی سرسام‌آور و ترسناک نیروهای انسانی را قربانی و اخراج می‌کنند و خود مسند کار را به دست می‌گیرند. خطر روبات‌ها جدی است و آمار و ارقام و گزارش‌های بسیار زیادی از سراسر جهان منتشر شده که نشان‌دهنده شکست انسان‌ها در مواجهه با روبات‌های کارگر و کارمند و مهندس است. آیا روبات‌ها عامل اصلی بیکاری انسان‌ها می‌شوند؟ این ‌طور به‌نظر می‌رسد جز اینکه خود انسان بتواند قواعد بازی را عوض کند. 

ساده‌ترین مشاغل مانند پیک‌های موتوری یا کارگران شهرداری یا باربرها در معرض تهدید و از دست دادن شغل‌ هستند. 

بنابراین، یک دیدگاه معتقد است: «مشاغل از چند سو در معرض خطر و تهدید هستند.» دیدگاه دیگر معتقد است: «مشاغل انسانی هیچ‌گاه از بین نخواهند رفت، بلکه در حال تبدیل هستند.» دیدگاه سومی هم وجود دارد: «در دهه‌های آینده مشاغل بیشتری برای انسان فراهم می‌شود، فقط آدم‌ها باید مهارت‌های لازم را فرابگیرند و برای این مشاغل آموزش ببینند.» اینکه کدام دیدگاه صحیح است و آیا روبات‌ها خطر جدی برای شغل‌های انسانی هستند یا خیر در آینده مشخص خواهد شد. اما آنچه‌ مسلم است، نسل جدیدی از مشاغل و مهارت‌ها در حال تولد و پدید آمدن هستند و اگر امروز به فکر فردا و سازگاری و فراگیری آن‌ها نباشیم، شغل‌ خود را از دست خواهیم داد و مهارتمان بی‌خریدار خواهد ماند. اگر فرزندمان را برای آینده آموزش ندهیم و آماده نکنیم و به‌دنبال انتقال مهارت و شغل و ارث خود به او باشیم، به تعداد بیکاران دهه‌های آینده فرد دیگری اضافه کرده‌ایم. 
درباره آینده مهارت‌ها و مشاغل یک نظریه معروف مطرح است. انسان‌ها در هر دوره و تمدنی باهوش‌تر و از نظر جسمانی ضعیف‌تر می‌شوند. این تغییر نیز بر اثر یک نیاز به وجود می‌آید. جامعه به مهارت‌های فکری و ذهنی بیشتر از مهارت‌های بدنی نیاز دارد. پیرو این نظریه، برخی اعتقاد دارند بهتر است روبات‌ها را برای کارهای یدی و بدنی تربیت و کارهای فکری و مهارت‌های ذهنی و هوشمند را به انسان‌ها واگذار کنیم. این طیف اعتقاد دارند روبات‌ها هرچقدر هوشمند و از نظر محاسباتی قدرتمند شوند، باز هم مهارت‌ها و مشاغلی مانند مشاغل مدیریتی و تصمیم‌گیرنده حساس وجود خواهند داشت که تنها انسان‌ها برایشان استخدام می‌شوند. آنچه قابل پیش‌بینی است، انسان با روبات‌ها هم‌کار خواهد شد. برخی مشاغل به‌طور کامل به دست روبات‌ها می‌افتد، برخی مشاغل هنوز در دست انسان‌ها است، ولی در این میان بر سر برخی مشاغل نزاع و کشمکش درخواهد گرفت و انسان و روبات با یکدیگر همکار خواهند شد. 

برخی اعتقاد دارند بهتر است روبات‌ها را برای کارهای یدی و بدنی تربیت و کارهای فکری و مهارت‌های ذهنی و هوشمند را به انسان‌ها واگذار کنیم.

پرونده ویژه پیش ‌رو، جستاری در مهارت‌ها و مشاغل آینده دنیای فناوری است. در این صفحات، مجالی برای بررسی کامل چالش‌های مشاغل امروز و فردا، جنگ و نزاع روبات و انسان، واکاوی دلایل موفقیت و شکست کسب ‌و کارها و برشمردن رموز زنده ماندن در این سونامی ویران‌گر مشاغل نداشتیم. تلاش شده است از جنبه‌های مختلفی فراسو و حوزه‌های پراهمیت در آینده را بررسی و معرفی کنیم، فن‌ها و مهارت‌های مورد نیاز دهه‌های آینده را مرور کنیم و جریان‌های اصلی و تأثیرگذار بر دنیای فناوری را نشان بدهیم. این پرونده ویژه با ده مهارت و شغلی که از بین خواهند رفت شروع می‌شود و در گام بعدی، مهارت‌های رو به رشد و شرکت‌های برتر سازنده مشاغل در آینده را معرفی می‌کند. پردرآمدترین مشاغل حوزه‌هایی مانند امنیت و شبکه معرفی و رویکردها و مشاغل در سال ۲۰۳۰ بررسی می‌شوند. البته گریزی به مشاغل مورد نیاز در سال‌های آینده نزدیک زده شده است و واقعیت مجازی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های اشتغال‌زایی آینده کالبدشکافی می‌شود. آیا شغل من و شما در پنج سال آینده وجود خواهد داشت؟ نمی‌دانیم، ولی آنچه مسلم است، نیروی کار آینده نیاز جدی به به‌روزرسانی سریع مهارت‌های خود خواهد داشت.