شبکه‌های اجتماعی چه نقش و تاثیری بر سلامت روان نسل Z دارند؟

• گوتام کومر، مدیر بخش آسیایی مک‌کینزی، و کانا انوموتو، کارشناس ارشد و همکار در این پروژه تحقیقاتی و مدیر سلامت مغز موسسه سلامت مک‌کنیزی (MHI)، و آلیستر کارمایکل، همکار مستقر در دفتر مک‌کینزی در سیدنی و مدیر MHI در استرالیا، گفت‌وگویی با میزبانی دبی چئونگ انجام داده‌اند که با حفظ امانت‌داری مطلب به فارسی برگردانده شده است.    
• گوتام کومرا: من گوتام کومرا، رئیس بخش آسیایی مک کینزی هستم. همان‌طور که می‌دانید قرن آسیایی آغاز شده است. این منطقه در حال حاضر بزرگ‌ترین اقتصاد جهان محسوب می‌شود. همان‌طور که اقتصاد آسیا در مسیر پیشرفت گام برمی‌دارد، این منطقه به‌سرعت در حال سازگار کردن خود با دوران پس از همه‌گیری و بازگشت به شرایط اولیه است. 
• دبی چئونگ: من دبی هستم و امروز میزبان شما هستم. در این گفت‌وگو قصد داریم در خصوص سلامت، به‌ویژه تاثیر فناوری و رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان نسل زد صحبت کنیم. به‌عنوان بخشی از یک نظرسنجی جهانی، موسسه مک کینزی (MHI) پرسش‌هایی را در چهار بعد سلامت، یعنی سلامت روانی، جسمانی، اجتماعی و معنوی مطرح کرد و نقطه نظرات و پاسخ‌های بیش از 42 هزار پاسخ‌دهنده در 26 کشور جهان را جمع‌آوری کرد. نتایج نظرسنجی به‌طور حتم شما را شگفت‌زده خواهد کرد.

 قبل از شروع از کانا خواهش می‌کنیم تا کمی بیشتر در مورد نظرسنجی صحبت کند و این که چرا تصمیم گرفت چنین پژوهشی را انجام دهد و چه افرادی در پژوهش حضور داشتند. 

• کانا انوموتو: ما چند سالی است که به سلامت روان نسل زد فکر می‌کنیم، زیرا می‌دانیم جوانان زیادی هستند که اضطراب، افسردگی، خودکشی و مصرف مواد را تجربه کرده‌اند. بنابراین کنجکاو شدیم تا بدانیم این نسل چه دیدگاهی نسبت به سلامت خود دارند. ما در موسسه مک‌کینزی، یک تعریف چهار بخشی از سلامت داریم. ما به سلامت روانی، اجتماعی، جسمی و معنوی فکر می‌کنیم و می‌خواهیم بدانیم که آیا جوان‌ترین نسل ما متفاوت از نسل هزاره‌ها، نسل ایکس و نسل پرنوزاد (نسل انفجار جمعیت) فکر می‌کند یا خیر. همان‌طور که گفتید ما به 26 کشور رفتیم، 42000 هزار نفر را مورد بررسی قرار دادیم و از افراد سوال کردیم که وضعیت سلامت خود و همچنین تاثیر دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بر تجربیات و کارهای روزمره خود را چگونه ارزیابی می‌کنند. 

دبی چئونگ: نتایج چه چیزی را نشان دادند و آیا دیدن نتایج شما را شگفت‌زده کردند؟

کانا انوموتو: ما شاهد نتایج شگفت‌انگیزی بودیم. البته، برخی از آن‌ها چندان تعجب‌آور نبودند. ما می‌دانستیم که نسل زد از لحاظ سلامت روانی مشکلات بیشتری را نسبت به دیگر نسل‌ها تجربه می‌کند. ما شاهد بودیم که حدود 18 درصد نسل زد در سراسر جهان از سلامت روانی ضعیف یا بسیار ضعیفی برخوردار بودند. اما چیزی که انتظارش را نداشتیم این بود که در نسل زد، از هر ده نفر یک نفر سلامت جسمانی ضعیفی دارد که بسیار نزدیک به آن چیزی بود که برای نسل ایکس، نسل هزاره‌ و نسل پرنوزاد دیدیم. همچنین، نسل زد بیشتر از هر نسل دیگری سلامت معنوی ضعیف دارد. بنابراین، در حالی که حدود 14 درصد از نسل زد بیان کردند که از سلامت معنوی ضعیف یا بسیار ضعیفی برخوردار هستند، تنها 5 درصد نسل پرنوزاد یا بیبی‌بومر اظهار داشتند که سلامت معنوی ضعیفی دارند. این داده‌ها بسیار جالب هستند، زیرا تنوع بین نسل‌ها را به ما یادآوری می‌کنند و این بیان‌گر وجود برخی عوامل منحصربه‌فرد در نسل زد است که آن‌ها را در همه زمینه‌ها آسیب‌پذیر می‌کند.

• دبی چئونگ: چه تعداد از این چالش‌های مربوط به سلامت یا سلامت روان ناشی از قرار گرفتن در معرض شبکه‌های اجتماعی و فناوری هستند و چرا فکر می‌کنید که بین پاسخ‌دهندگان در نسل‌ها و کشورهای مختلف، تفاوت زیادی وجود دارد؟
• آلیستر کارمایکل: رسانه‌های اجتماعی بخش بزرگی از زندگی روزمره همه پاسخ‌دهندگان را شکل داده‌اند. بیش از 75 درصد مردم گفته‌اند که حداقل ده دقیقه در روز از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند یا نگاهی به آن‌ها می‌اندازند و این زمان برای برخی گروه‌ها بسیار بسیار بیشتر بود؛ بیش از 35 درصد از نسل زد گفتند که بیشتر از دو ساعت در روز از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. اما از جمله مواردی که باید در این خصوص به خاطر بسپاریم این است که سلامت روان چندبعدی است.  یعنی سلامت روان ما تحت تأثیر تجربه، اعمال و جسم ما قرار دارد. ما متوجه شدیم ارتباط مستقیمی میان فناوری، رسانه‌های اجتماعی و سلامت روان وجود دارد که این ارتباط تاثیرات مثبت و منفی دارد که بر تمام گروه‌های جمعیتی آثار آن مشهود است. با این حال، احتمال این که نسل زد و نسل هزاره بیشتر از نسل‌های دیگر بیان ‌کنند که رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارند، بیشتر است.

به‌عنوان مثال، در استرالیا 40 درصد از نسل زد گفتند که فناوری و رسانه‌ها بر سلامت روانی آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارند، در حالی که این میزان در نسل پرنوزاد 11 درصد است. وقتی در مورد اثرات منفی صحبت می‌کنیم، منظور اخبار و اطلاعاتی است که باعث ایجاد ترس در افراد می‌شوند، اعتمادبه‌نفس آن‌ها را تضعیف می‌کنند یا امید آن‌ها به آینده را از بین می‌برند. موارد فوق، همگی موضوعات مهمی هستند که برای مردم و جوامع اهمیت زیادی دارد. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که در مورد جوانان، بین زمان استفاده از صفحه ‌نمایش و سلامت روان رابطه مستقیمی وجود دارد، به این معنا که استفاده زیاد یا به عبارت دیگر خیره شدن طولانی‌مدت به صفحه ‌نمایش (کامپیوتر یا گوشی همراه) با کاهش سلامت ارتباط مستقیمی دارد. 

بنابراین، وقتی این نکات را کنار هم می‌گذاریم، متوجه می‌شویم که رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی را ایفا می‌کنند. البته، رسانه‌های اجتماعی نکات مثبت و منفی خاص خود را دارند و همین مسئله باعث پیچیده شدن موضوع می‌شود. سوال دیگر این بود که این تفاوت‌ها در کجا دیده می‌شوند؟ تفاوت در نسل‌ها، جنسیت، کشورها و مناطق وجود دارند. به‌طور کلی از نظر نسلی، از هر هفت نفر یک نفر در نسل پرنوزاد اعلام کرده‌اند که سلامت روانی آن‌ها در سه سال گذشته کاهش یافته است؛ این موضوع قابل درک است، زیرا ما در حال عبور از همه‌گیری کرونا هستیم. اما در مورد پاسخ‌دهندگان نسل زد این تعداد یک به چهار نفر است که نشان‌‌دهنده شرایط خاص این گروه است.

وقتی صحبت از جنسیت به میان می‌آید، زنان نسل زد تقریبا دو برابر بیشتر از همتایان مرد خود اعلام کرده‌اند که سلامت روان آن‌ها در وضعیت مناسبی قرار ندارد. به عبارت دقیق‌تر، این میزان، 21 درصد در مقابل 13 درصد بود. همچنین، ما شاهد تفاوت‌هایی در کشورها یا مناطق مختلف بودیم. بر مبنای داده‌های به‌دست‌آمده باید بگوییم که استفاده از رسانه‌های اجتماعی و فناوری، شرایط را بسیار پیچیده‌ کرده است و نکات مثبت و منفی مختلفی را به‌وجود آورده است. نکات منفی در بین نسل‌ها و گروه‌ها متفاوت است. با این حال، ما افرادی از جمله نسل زد در جامعه خود داریم که مشکلات مهمی را درباره سلامت روان و زندگی خود بیان می‌کنند. بنابراین، مهم است به دنبال راه‌هایی باشیم تا به این تفاوت‌های جزیی و ظریف بپردازیم و اقداماتی را انجام دهیم.

• دبی چئونگ: آلیستر، به نظر شما چه عواملی باعث این تفاوت‌های جزیی و ظریف بین گروه‌ها می‌شوند و آیا می‌توان دلیل خاصی برای آن قائل شد یا فکر می‌کنید عوامل متعددی در این زمینه نقش دارند؟ 
• آلیستر کارمایکل: عوامل زیادی در این مسئله نقش دارند. شما موضوعاتی مانند تجربه، فرهنگ‌، فشارها یا محدودیت‌های فعلی و تجربه‌های مختلف تربیتی و پرورشی را در نظر می‌گیرید. ما باید به تأثیر همه‌گیری هم توجه کنیم. کشورها رویکردهای متفاوتی را برای مواجه با این همه‌گیری در پیش گرفتند و این به معنای تجربه‌های متفاوت برای افراد مختلف بود. چیزی که همچنان شاهد آن هستیم، تاثیر چالش‌های مالی و فشارهای جغرافیایی و سیاسی است که می‌تواند به سطح پایین‌تری از سلامت ذهنی و رفاه منجر شود.

با این حال، نکته دیگری که در خصوص این گزارش می‌توان به آن اشاره کرد این است که مردم چگونه از رسانه‌های اجتماعی و فناوری استفاده می‌کنند. تحقیقات قبلی نشان داده است که استفاده از رسانه‌های اجتماعی و فناوری برعکس تصورات عامه، تاثیرات منفی داشته است. به عبارت دقیق‌تر، هر چه زمان بیشتری را صرف آن‌ها کنید، احتمال اینکه نتیجه منفی بگیرید، بیشتر است. اما عامل دیگر، نحوه استفاده از آن‌ها است، استفاده منفعل در مقابل تعامل فعال، نتایج نامطلوبی به‌همراه دارد. این‌جا است که شاهد تفاوت نسلی هستیم. به‌طور میانگین نسل زد، تمایل دارد منفعل‌تر از نسل پرنوزاد رفتار کند. 

• دبی چئونگ: می‌خواهم تاثیرات منفی رسانه‌های اجتماعی را بررسی کنم. فکر می‌کنید چرا اخیرا این مسئله در باره رسانه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است؟ آیا نتایج نظرسنجی MHI  برخلاف دیدگاهی است که افکار عمومی دارند و تصور می‌کنند شبکه‌های اجتماعی منابع قابل اعتماد هستند؟ آیا رسانه‌های اجتماعی عامل مهمی در بدتر شدن سلامت روان جوانان هستند؟ کانا، می‌توانید در مورد آنچه که آلیستر قبلا اشاره کرد توضیح دهید؟
• کانا انوموتو: بله حتما. اولین سوالی که پرسیدید این است که چرا رسانه‌ها تا این حد بر تاثیرات منفی احتمالی رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان جوانان متمرکز شده‌اند. فکر می‌کنم به‎عنوان یک جامعه و به‌عنوان انسان، ما دائم نگران چیزهایی هستیم که بر جوانان ما تاثیر منفی می‌گذارند. این مسئله تا حدودی ریشه در تفکرات قدیمی دارد. در اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 میلادی نوعی رسانه وجود داشت که مردم بسیار نگران بودند که تاثیر بدی بر جوانان بگذارد و آن کتاب بود. مردم نگران بودند که کتاب‌ها ذهن جوانان را خراب می‌کنند. در قرن 18، مردم نگران بودند که جوانان زمان زیادی را در کتاب‌خانه‌ها می‌گذرانند.

فکر می‌کنم تمرکز روی بازی‌های ویدیویی، مجلات، اخبار، رسانه‌ها، تلویزیون، فیلم‌ها و هر آن چیزی که به‌عنوان منبع اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد به ما هشدار می‌دهد که باید جانب احتیاط را در مورد آن‌ها رعایت کنیم. آنچه ما در تحقیقات خود دریافتیم این است که رابطه‌ای که جوانان امروز با رسانه‌های اجتماعی دارند پیچیده است. مهم است که ببینیم رسانه‌های اجتماعی چه تاثیری بر افراد می‌گذارند. برای برخی‌، به‌ویژه جوامعی که در اقلیت قرار گرفته‌اند، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی راه نجات هستند، زیرا به آن‌ها فرصت می‌دهند با افرادی که شبیه آن‌ها هستند، ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را درک کنند.

برای برخی از افراد، رسانه‌های اجتماعی مکانی هستند تا خلاقیت خود را نشان دهند، اما همین رسانه‌ها می‌توانند محلی برای آزار و اذیت سایبری و نفرت‌پراکنی باشند. بنابراین، باید در مورد نوع نگاه و ارتباط‌مان با رسانه‌ها و نحوه حمایت‌مان از جوانان در رابطه با رسانه‌های اجتماعی و زمانی که آن‌ها صرف این رسانه‌ها می‌کنند، تفکر کنیم. همچنین، به این نکته اشاره می‌کنم که بسیاری از جوانانی که ما مورد بررسی قرار دادیم، عنوان کردند که آن‌ها از فناوری برای دستیابی به سلامت روان استفاده می‌کنند. در واقع، این امر در همه زمینه‌ها و بین نسل‌ها اتفاق می‌افتد. اینترنت و فناوری فرصتی را برای افراد فراهم می‌کند تا نیازهای مرتبط با سلامت روانی، جسمی، اجتماعی و معنوی خود را برآورده کنند، البته در برخی موارد این مسئله نتیجه معکوس دارد و باعث می‌شود افراد در معرض خطر جدی قرار بگیرند. بنابراین، قبل از اعتماد و استفاده از شبکه‌های اجتماعی باید خطرات و مزایای احتمالی آن‌ها را بی‌طرفانه مورد بررسی قرار دهیم. 

• دبی چئونگ: متشکرم کانا. اکنون که مروری بر روندها و نتایج نظرسنجی داشتیم، فکر می‌کنم سوال اصلی که بسیاری از مخاطبان می‌خواهند جوابش را بدانند این است که شرکت‌ها و رهبران تجاری چه برداشتی می‌توانند از این نظرسنجی داشته باشند و چگونه می‌توانند از فناوری و رسانه‌های اجتماعی به نفع خود استفاده کنند؛ نه‌تنها برای کاهش مشکلات سلامت روان در محیط کار در نسل‌های مختلف، بلکه برای افزایش بهره‌وری در محیط کار. 
• آلیستر کارمایکل: کارفرمایان و رهبران کسب‌و‌کارها نقش مهمی ایفا می‌کنند، به‌خصوص از آن‌جایی که می‌دانیم در آسیا بسیاری از کارمندان با این مسئله مشکل دارند. سال گذشته، تحقیقات ما نشان داد که حدود 30 درصد از کارمندان در آسیا، علائمی از فرسودگی شغلی را گزارش کرده‌اند. بنابراین، پرسش واقعی این است: کارفرمایان و رهبران کسب‌وکارها چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟ کارفرمایان ابتدا باید بدانند که کاربرد رسانه‌های اجتماعی و فناوری در سازمان آن‌ها چگونه است، سپس نقاط قوت ارتباطی را شناسایی کرده و روی آن‌ها کار کنند. 

دومین مورد، استفاده از فناوری برای ارزیابی و اقدام است. همان‌طور که کانا اشاره کرد، تعدادی از جوانان ما از رسانه‌های اجتماعی برای کمک گرفتن استفاده می‌کنند. کارفرمایان می‌توانند در این زمینه با آن‌ها همکاری کنند. آن‌ها می‌توانند بررسی کنند که افراد چگونه به برنامه‌های سلامت روان دسترسی پیدا می‌کنند و ببینند که چگونه فناوری می‌تواند دسترسی آن‌ها را بهبود ببخشد. همچنین، می‌توانند بررسی کنند که چگونه فناوری می‌تواند برای بهبود سلامت روان کارکنان مورد استفاده قرار گیرد. 

به‌عنوان یک کارفرما، می‌توانید اقدامات مثبتی در این زمینه انجام دهید، اما این‌کار با شناخت و آگاهی شروع می‌شود. سلامت روان، دیگر یک مسئله خصوصی نیست. ما از نگرش‌های منفی در مورد سلامت روان و دیدگاهی که جامعه در مورد آن دارد، آگاه هستیم و وقت آن رسیده تا این تابو را بشکنیم. می‌دانیم که چالش‌های فرهنگی وجود دارد، اما این موضوع آن‌قدر مهم است که نباید از همکاری با یک‌دیگر برای کمک به مردم غافل شویم. انجام این‌کار، نه‌تنها برای جامعه و اجتماع خوب است، بلکه در واقع یک تجارت خوب محسوب می‌شود، زیرا اگر شما از حداکثر توان خود در زمینه بهبود سلامت کارکنان استفاده کنید، این امر باعث افزایش دو رقمی تولید ناخالص داخلی در مقیاس کشوری شده و افزایش قابل توجه بهره‌وری را به‌همراه خواهد داشت. 

دبی چئونگ: قبل از اینکه مصاحبه را تمام کنم، کانا، در مورد آخرین سوال چیزی برای گفتن دارید؟

همان‌طور که آلیستر اشاره کرد، جوانان انتظار دارند که مدارس و کارفرمایان خدمات قوی‌تری را در حوزه بهداشت روانی در زمان مورد نیاز و به‌گونه‌ای که آن‌ها نیاز دارند به‌شکل مجازی در اختیارشان قرار دهند. فکر می‌کنم وظیفه ما به‌عنوان افرادی که به جوانان اهمیت می‌دهیم و از آن‌ها حمایت می‌کنیم، این است که با محققان، شرکت‌های فناوری، سیستم‌های بهداشت و درمان و دولت‌ها همکاری کنیم تا به‌فکر راهکارهایی باشند که بتوانند شکاف میان نیازهای موجود و آنچه را که در دسترس قرار دارد پر کنند.

همچنین، باید به‌فکر پیشگیری و ترویج باشیم. آیا می‌توانیم با صحبت کردن با جوانان و استفاده از فناوری‌های هوشمند برای تحلیل داده‌ها، راهکارهای جامع و مثبتی در اختیار افراد قرار دهیم؟ جوانان به چه چیزهایی نیاز دارند؟ چگونه می‌توانیم از این داده‌ها در جهت برقراری ارتباط افراد با بخش‌های خدماتی استفاده کنیم؟ فناوری می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سلامت نسل زد و فراتر از آن داشته باشد، البته به شرطی که بدانیم چگونه از آن استفاده کنیم. 

دبی چئونگ: از شما، کانا و آلیستر، برای این‌که امروز در مصاحبه ما شرکت کردید، متشکرم. فکر می‌کنم  بحث واقعا جالبی در مورد تاثیر فناوری و رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان، به‌ویژه در جوانان داشتیم