در انتظار ماتریکس فیس‌بوک

این مطلب یکی از مقالات پرونده ویژه «واقعیت مجازی» است. برای دانلود کل این پرونده ویژه اینجا کلیک کنید. 

قتی مارس سال گذشته، فیس‌بوک شرکت واقعیت مجازی اوکیولس را به قیمت دو میلیارد دلار خرید، خیلی‌ها شگفت‌زده شدند و این پرسش مطرح شد که «شرکتی نظیر اوکیولس که روی استفاده از واقعیت مجازی در بازی‌های کامپیوتری متمرکز است، چه جذابیتی می‌تواند برای شرکتی مانند فیس‌بوک داشته باشد؟» پرسش کلی‌تر این بود که «واقعیت مجازی چه ارتباطی به شبکه‌های اجتماعی دارد؟» 
نشریه «فوربز» در تاریخ 26 مارس 2014 چنین می‌نویسد: «فیس‌بوک دو میلیارد دلار صرف خرید اوکیولس کرده است. شرکتی بدون درآمد، بدون محصول در بازار و صاحب فناوری تازه‌ای که هنوز خود را به‌اثبات نرسانده است. خرید واتس‌آپ از سوی فیس‌بوک توجیه بیش‌تری داشت؛ زیرا دست‌کم کاربران واقعی داشت. اما تمام آن‌چه اوکیولس ارائه داده است، نمونه اولیه‌ای از هدست واقعیت مجازی است.» اکنون با گذشت بیش از یک سال از این اقدام فیس‌بوک، تقریباً مشخص شده است که این شرکت قصد دارد با واقعیت مجازی به کجا برسد. صحبت‌های مایک شروپفر، مدیر فناوری فیس‌بوک در کنفرانس F8 امسال، دید بهتری در این باره می‌دهد. وی در سخنرانی خود از سه مشکل مهم در حوزه فناوری نام برد که لازم است در ده سال آینده حل شوند: «بسط خدمات آنلاین در کل دنیا، توسعه سیستم‌های هوشمند و پدید آوردن فناوری‌هایی که حس حضور در صحنه را برای کاربر فراهم کند.» 

مایک شروپفر، مدیر فناوری فیس‌بوک از سه مشکل مهم در حوزه فناوری نام برد که لازم است در ده سال آینده حل شوند: «بسط خدمات آنلاین در کل دنیا، توسعه سیستم‌های هوشمند و پدید آوردن فناوری‌هایی که حس حضور در صحنه را برای کاربر فراهم کند.»

رویترز ژانویه امسال در گزارشی به استخدام‌های فیس‌بوک اشاره کرد: «عینک‌های واقعیت مجازی، پرنده‌های بدون سرنشین و مراکز داده؛ حوزه‌هایی هستند که فیس‌بوک در آن‌ها به‌دنبال استخدام افراد است و بر این اساس نزدیک به 1200 کارمند جدید از این طریق به این شرکت خواهند پیوست.» توجه فیس‌بوک به این حوزه‌ها خرید اوکیولس را توجیه می‌کند. شریل سندبرگ مدیر عملیات شرکت فیس‌بوک در این باره می‌گوید: «شرکت ما شرکتی بلندپرواز است که یک مدیر بلندپرواز آن را اداره می‌کند. کاربران ما در حال افزایش هستند و کسب‌وکار ما در حال رشد است. ما می‌خواهیم زمینه مناسب را برای این رشد فراهم کنیم.»

سه‌گانه‌های فیس‌بوک
یکی از موضوعاتی که به‌طور جدی از سوی فیس‌بوک دنبال می‌شود، افزایش میزان اتصال‌پذیری یا به بیان ساده‌تر فراهم کردن دسترسی گسترده‌تر به خدمات آنلاین در سطح جهانی است. باید توجه داشت فیس‌بوک در حال حاضر موفق شده است گروه زیادی از کاربران اینترنتی را جذب خود کند، به‌طوری که طبق آمار ماهانه بیش از 1.4 میلیارد کاربر فعال دارد. این شرکت برای افزایش میزان دسترسی به خدماتی که ارائه می‌دهد، در زمینه توسعه مراکز داده‌ها سرمایه‌گذاری زیادی داشته و سرورهای این شرکت در حوزه جغرافیایی قابل توجهی گسترده شده‌اند. با این حال، فیس‌بوک همچنان عطش جذب کاربران بیش‌تر را دارد. این شرکت در این زمینه طرح‌هایی نظیر ارائه اینترنت به نقاط دورافتاده با کمک ترکیبی از ماهواره‌ها و پرنده‌های بدون سرنشین را در دستور کار قرار داده است. به گفته شروپفر بین یک تا سه میلیارد نفر در سطح جهان هنوز به اینترنت دسترسی ندارند. یکی از اهداف فیس‌بوک فراهم کردن دسترسی اینترنت برای این بخش از جامعه است تا آن‌ها را نیز تحت پوشش خود درآورد.

به عقیده شروپفر، تلاش برای متصل کردن همه مردم دنیا به اینترنت مشکل جدیدی ایجاد می‌کند؛ فهمیدن این‌که این حجم عظیم کاربران چه می‌خواهند. در واقع، لازم است نقشه قابل اعتمادی از علایق و رفتارهای این کاربران فراهم شود. این‌جا است که رویکرد دوم فیس‌بوک یعنی هوش مصنوعی پا به میدان می‌گذارد. هوش مصنوعی کمک زیادی به فیس‌بوک خواهد کرد تا بتواند کاربران خود را دسته‌بندی کند و به‌طور کارآمدتر روی علایق آن‌ها متمرکز شود و پاسخی برای خواسته‌های آن‌ها فراهم کند. یکی از کاربردهای بدیهی چنین راه‌کاری، استفاده از اطلاعات به‌دست آمده برای ارائه مؤثر تبلیغات به کاربران است. سومین علاقه‌مندی مهم فیس‌بوک واقعیت مجازی است. به عقیده مایکل ابرش، دانشمند ارشد شرکت اوکیولس: «حرکت به سمت واقعیت مجازی هم برای ما به‌عنوان توسعه‌دهندگان و هم برای جامعه در حالت کلی، تغییرات اساسی به‌دنبال خواهد داشت.» او معتقد است واقعیت مجازی این توانایی را دارد که تغییرات بنیادینی در سبک زندگی ما ایجاد کند. با کنار هم قرار دادن این سه رویکرد به‌ظاهر نامرتبط یعنی «هوش مصنوعی»، «گسترش دسترسی به اینترنت» و «توسعه سیستم‌های مبتنی بر واقعیت مجازی» می‌توان به هدف کلی فیس‌بوک پی برد؛ ایجاد یک پلتفرم رسانه‌ای و ارتباطی بسیار بلندپروازانه.

پلتفرم آینده
کریس دیکسون یکی از سرمایه‌گذاران اوکیولس معتقد است بهترین راه درک حرکت فیس‌بوک در خرید اوکیولس، مقایسه آن با یکی از خریدهای بزرگی است که طی یک دهه پیش رخ داده است: «باید به خرید آندرویید توسط گوگل در سال 2005 نگاهی بیاندازیم. در آن زمان هم افراد بسیاری از چنین خریدی متحیر شدند. فیس‌بوک معتقد است واقعیت مجازی پلتفرم مهم بعدی خواهد بود. درست مثل همان حالتی که در حوزه موبایل اتفاق افتاد. آن‌ها می‌خواهند مطمئن شوند سهم بزرگی در حوزه واقعیت مجازی و پلتفرم آینده خواهند داشت.» این دیدگاه را مارک زوکربرگ در اظهار نظری دربارة خرید اوکیولس تأیید می‌کند: «شرکت‌های زیادی یافت نمی‌شوند که فناوری‌هایی ایجاد کنند که بتوان از آن‌ها به‌عنوان پلتفرم آینده محاسبات یاد کرد و در این حوزه اوکیولس به‌طور آشکار پیش‌رو است.»

اوکیولس که بودجه اولیه مورد نیاز خود را از سرمایه‌گذاری علاقه‌مندان و از طریق کیک استارتر به‌دست آورده بود، برای رقابت با شرکت‌های بزرگی نظیر سونی به سرمایه بسیار بیش‌تری نیاز داشت و فیس‌بوک چنین فرصتی را برای این شرکت فراهم کرد.

با این‌که بسیاری از علاقه‌مندان به فناوری در مکان‌هایی نظیر نمایشگاه CES برای آزمودن نمونه‌های اولیه واقعیت مجازی صف می‌کشند، اما اغلب کاربران عادی اینترنت هنوز هم واقعیت مجازی را بیش‌تر مترادف با بازی و سرگرمی می‌دانند تا کاربردهای دیگر. به عقیده ابرش واقعیت مجازی به تغییر نگرش جامعه نیاز دارد تا آن را به‌عنوان ابزاری فراتر از بازی و سیستم‌های تمرین نظامی مورد پذیرش قرار دهد. به اعتقاد او، واقعیت مجازی چنان پیش‌رفت خواهد کرد که نه تنها همه تجربیات ممکن در دنیای واقعی را دربر می‌گیرد، بلکه آن‌چنان با زندگی روزمره عجین خواهد شد که دیگر حتی زمان قهوه خوردن هم افراد عینک واقعیت مجازی را از چشم بر نخواهند داشت. در فوریه 2015، کریس کاکس مدیر ارشد محصولات فیس‌بوک در کنفرانس Code/ Media 2015 کالیفرنیا از تصمیم این شرکت برای توسعه نرم‌افزارهای واقعیت مجازی خبر داد. وی بدون این‌که توضیح بیش‌تری بدهد، بیان کرد این شرکت بر تولید نرم‌افزارهایی متمرکز است که کاربران را قادر خواهند ساخت محتوای واقعیت مجازی شخصی خود را بسازند. این سخنان او هیجان زیادی را در فضای مجازی ایجاد کرد. به عقیده تحلیل‌گران، اگر فیس‌بوک موفق به تولید چنین نرم‌افزارهایی شود، قادر خواهد بود تحولی در تعامل افراد با فضای مجازی ایجاد کند. به عقیده ابرش، واقعیت مجازی در سال‌های آینده چنان در تار و پود زندگی بشر رسوخ خواهد کرد که نه تنها اکثر اوقات مردم در آن حضور دارند، بلکه تا حد امکان اشیا و لوازم زندگی خود را هم اسکن و به‌طور دیجیتال وارد دنیای مجازی می‌کنند.

واقعیت از دید فیس‌بوک؛ فریب دادن مغز
فیس‌بوک امسال بخش قابل توجهی از کنفرانس F8 خود را به تعریف واقعیت و این‌که مغز ما چه برداشتی از دنیای واقعی دارد اختصاص داد که با تصاویر و اسلاید‌های متعدد و البته ارجاع‌های فراوان به فیلم «ماتریکس» همراه بود (شکل 1).

 شکل 1: سخنرانی مایکل ابرش  در کنفرانس F8؛ وی در سخنان خود مکرر به فیلم «ماتریکس» ارجاع می‌داد (در اسلاید پشت سر او یکی از دیالوگ‌های معروف این فیلم دیده می‌شود).

 ابرش در این کنفرانس درباره مفهوم واقعیت و دنیای واقعی چنین گفت: «اگر منظورتان از واقعیت چیزهایی است که می‌توانید حس کنید، بچشید و ببینید، در این صورت دنیای واقعی چیزی نیست جز تفسیر مغز از سیگنال‌های الکتریکی که دریافت می‌کند.» وی برای اثبات این موضوع که ممکن است مغز در تفسیرهای خود از دنیای بیرون فریب بخورد، چند نمونه خطای دید را به‌نمایش گذاشت. نظیر نمونه‌ای که با الهام از قرص‌های قرمز و آبی فیلم «ماتریکس» ساخته شده بود (شکل 2).

 شکل 2: این قرص‌ها در ظاهر رنگ‌های متفاوتی دارند، اما در حقیقت رنگ قرص‌ها یکسان است و در این تصویر مغز فریب می‌خورد.

به عقیده ابرش، فناوری واقعیت مجازی نظیر آن‌چه شرکت اوکیولس ارائه داده است، یک حرکت رو به جلو و قابلیتی منحصر به‌فرد محسوب می‌شود که توسط آن به‌طور مؤثر می‌توان مغز را فریب داد تا دنیای مجازی را به‌عنوان یک دنیای حقیقی باور کند و شما حس کنید در مکانی هستید که در حقیقت در آن حضور ندارید. به گفته وی، این امکان وجود دارد کاربر در آینده بتواند از دست‌های خود در واقعیت مجازی استفاده کند و قادر به لمس اشیای مجازی شود.

نوآوری با سرمایه فیس‌بوک
اوکیولس که بودجه اولیه مورد نیاز خود را از سرمایه‌گذاری علاقه‌مندان و از طریق کیک استارتر به‌دست آورده بود، برای رقابت با شرکت‌های بزرگی نظیر سونی (سونی یک هفته قبل از خرید اوکیولس توسط فیس‌بوک، سیستم واقعیت مجازی خود به‌نام پروژه مورفوس را به‌نمایش گذاشته بود) به سرمایه بسیار بیش‌تری نیاز داشت و فیس‌بوک چنین فرصتی را برای این شرکت فراهم کرد. تنها همین که شرکت اوکیولس بدون این‌که محصولی به بازار عرضه کرده باشد توانسته است از منابع عظیم فیس‌بوک بهره‌مند شود، به خودی خود برای این شرکت نوپا ارزشمند است. ظاهراً علاوه بر فیس‌بوک، شرکت‌های دیگری نیز خواهان خرید اوکیولس بوده‌اند. به گفته زوکربرگ، برقراری ارتباط چشمی با افراد در یک مکالمه مجازی دقیقاً همان چیزی است که به اوکیولس این امکان را می‌دهد به «اجتماعی‌ترین پلتفرمی که تاکنون وجود داشته است» تبدیل شود.اوکیولس در دسامبر سال 2014 و بعد از خریده شدن توسط فیس‌بوک، به نوبه خود دست به خریدهایی زد و دو شرکت Nimble VR و 13th Lab را خرید. راه‌کار شرکت Nimble VR امکان استفاده از دست در دنیای مجازی را فراهم می‌کند. شرکت اوکیولس به‌طور مشخص علاقه‌مند به محصولی از این شرکت به‌نام Sense است و از آن در سیستم واقعی مجازی خود استفاده خواهد کرد (شکل 3).

 شکل 3: شرکت Nimble VR ابزاری به‌نام Sense طراحی کرده است که شکل و حرکات دست را ردیابی می کند. این ابزار که روی عینک نصب می‌شود، کاربر را قادر می‌سازد دست خود را در فضای مجازی ببیند و با اشیای مجازی تعامل داشته باشد.

Sense با استفاده از فناوری لیزر می‌تواند مکان و زاویه مفاصل هر انگشت را ردیابی کند. با چنین راه‌کاری تعامل با اشیای مجازی بدون نیاز به دستکش یا کنترلرها امکان‌پذیر خواهد بود. شرکت Nimble که سرمایه‌گذاری اوکیولس را جذب کرده بود، پروژه خود را از کیک استارتر بیرون آورد و این امر نارضایتی کاربران آن را در بر داشت که روی این پروژه سرمایه‌گذاری کرده بودند. فناوری شرکت سوئدی 13th Lab نیز در ساخت مدل‌های سه‌بعدی دقیق از محیط اطراف کاربرد دارد. فناوری مذکور این امکان را فراهم می‌کند که بیننده به‌طور مثال بتواند از یک مدل سه‌بعدی و مجازی در مقیاس واقعی بازدید کند. همچنین، اوکیولس از به‌خدمت گرفتن یکی از متخصصان موشن کپچر به‌نام کریس برگلر خبر داده است.

واقعیت مجازی؛ رقابت بر سر پلتفرم آینده
بازار برای هدست‌های واقعیت مجازی بازاری نوپا است. اگر واقعیت مجازی در حوزه‌هایی نظیر سرگرمی، بازی، ارتباطات یا محاسبات گسترش پیدا کند، فیس‌بوک می‌تواند با کمک شرکت اوکیولس در کانون این پلتفرم جدید قرار گیرد. تبدیل واقعیت مجازی به یک فناوری جریان اصلی به کار بیش‌تری نیاز دارد. در حال حاضر، هدست‌های واقعیت مجازی محدودیت‌های زیادی دارند، بزرگ هستند و استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها حس ناخوشایندی برای کاربران ایجاد می‌کند. به عقیده شروپفر برای عملی شدن رؤیای واقعیت مجازی، لازم است اجزای تشکیل‌دهنده این فناوری به جایی برسند که حداقلی از حس «حضور در مکان» را برای کاربر فراهم کنند و اوکیولس در حال نزدیک شدن به این موقعیت است. در حال حاضر، رقابتی در حوزه واقعیت مجازی بین شرکت‌های مطرحی مانند سونی، اچ‌تی‌سی، سامسونگ، مایکروسافت و حتی گوگل ایجاد شده است. حضور شرکت‌های بزرگ در چنین رقابتی باعث پیش‌رفت بیش‌تر واقعیت مجازی خواهد شد. ابرش در کنفرانس F8 در حالی که مقابل اسلاید «قرص قرمز و آبی» ایستاده بود گفت: «برخلاف مورفوس (شخصیت فیلم «ماتریکس») من به شما هیچ حق انتخابی نمی‌دهم. فرقی نمی‌کند کدام قرص را برمی‌دارید، در هر دو حالت، همه ما با هم در حال حرکت به داخل لانه خرگوش هستیم.» ( اشاره به یکی از گفت‌وگوهای قسمت نخست فیلم «ماتریکس».)

سبک جدید زندگی
فراگیر شدن واقعیت مجازی در قالبی که مورد نظر فیس‌بوک است، تحول اساسی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد خواهد کرد. امروزه بسیاری از مردم ساعت‌های زیادی از شبانه‌روز را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و شاید به جرأت بتوان گفت بسیاری از آن‌ها یک زندگی دوگانه را تجربه می‌کنند؛ یک زندگی واقعی و یک زندگی که در فضای مجازی برای خود ساخته‌اند. وقتی شبکه‌های اجتماعی با ابزارهای متعارف امروزی چنین محبوبیتی دارند و چنین قدرتی به یقین در صورت تحقق رؤیای واقعیت مجازی فیس‌بوک، با سبک جدیدی از زندگی مواجه خواهیم بود؛ شاید در آینده کاربران یک نسخه مجازی از خود و محیط اطرافشان را در واقعیت مجازی خلق کنند و به‌ندرت به دنیای واقعی سر بزنند. ارجاعات زیاد فیس‌بوک به فیلم «ماتریکس» بسیار معنادار است.

فراگیر شدن واقعیت مجازی در قالبی که مورد نظر فیس‌بوک است، تحول اساسی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد خواهد کرد.

ماتریکس دنیایی است که در آن همه متصل به شبکه هستند. از طرفی مقایسه رویکرد فیس‌بوک با گوگل بسیار جالب است. اینفورمیشن ویک در این باره می‌نویسد: «برخلاف گوگل که تلاش زیادی می‌کند اطلاعات دنیا را سازماندهی کنند و این اطلاعات را به‌طور جهانی در دسترس قرار دهد، هدف فیس‌بوک سازماندهی مردم دنیا است. به ‌طوری که هر فرد به‌صورت مجازی قابل نشانی‌دهی باشد.» بنابراین، نباید به‌سادگی از کنار ارجاع‌های متعدد سخنران‌های F8 به فیلم «ماتریکس» گذشت.

منابع:

-“Facebook F8: Oculus Will Make Virtual, Reality Mainstream”, InformationWeek, 26/3/2015. 
-“Oculus VR's chief scientist delivered a monologue from The Matrix at F8”, http://www.theverge.com, 26/3/2015.  
-“Facebook talks plans for drones, virtual reality at F8 2015”, http://www.zdnet.com, 26/3/2015.
-“Facebook just showed a bunch of mind-bending optical illusions to prove virtual, reality is reality”, http://www.businessinsider.com, 26/3/2015.   
-“Oculus investor says Facebook purchase is like Google buying Android in 2005”, the verge, 25/3/2014.
-“Facebook's $2 Billion Purchase of Oculus Is Just Crazy”, Forbes, 26/3/2014.
-“Move Over, Glass: With Oculus Acquisition, Facebook Out-Googles Google”, Forbes, 25/3/2014.  
-“Oculus Buy Is a Huge Win for Facebook”, http://www.forbes.com, 25/3/2014.
-“Google, Facebook racing for virtual reality launch”, http://www.computerworld.com, 9/3/2015.
-“Google reportedly building Android for virtual reality hardware”, ZDnet, 9/3/2015.
- “Oculus VR, developer of the Rift headset, has expanded its virtual world by acquiring specialists Nimble VR and 13th Lab”, http://www.idganswers.com, 12/12/2014.
-“Facebook hiring spree hints at ambitions in virtual reality and beyond”, Reuters, 18/1/2015.