اقتصاد دیجیتال چیست و چرا مورد توجه کشورها قرار گرفته است؟

اقتصاد دیجیتال چیست؟

اصطلاح «اقتصاد دیجیتال» به دهه 1990 بازمی‌گردد؛ زمانی که اینترنت به‌شکل یک کالا یا خدمت لوکس برای محصولات و خدمات سنتی محسوب می‌شد. در ادامه، نگاه‌ها به این موضوع جلب شد که چگونه کانال‌های دیجیتال در حال ظهور می‌توانند در این اقتصاد گسترده بر مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها  تاثیر بگذارند. امروزه، اقتصاد دیجیتال در اصل هرگونه فعالیت اقتصادی است که به‎صورت آنلاین انجام می‌شود. اقتصاد دیجیتال در واقع یک اقتصاد مبتنی بر داده است که از قابلیت‌هایی همچون جمع‌آوری، تجزیه‌و‌تحلیل و استفاده از حجم عظیمی از اطلاعات خواندنی توسط ماشین تاثیر می‌گیرد تا تجربه‌های شخصی‌تر و معنادارتری را ارائه دهد. اقتصاد دیجیتال به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد تا مدل‌های جدید کسب‌وکار  و ارزش اقتصادی را به روش‌هایی ارائه دهند که در 30 سال قبل برای ما قابل تصور نبود. در واقع، حداقل دو سوم مدیران بر این باور هستند که ابتکارات کسب‌وکار دیجیتال نقش مهمی در دستیابی آن‌ها به اهداف مهم تجاری دارد.

چرا دیجیتال در حال تبدیل شدن به هسته اصلی اقتصاد سنتی ما است؟

ظهور نتفلیکس می‌تواند به‌خوبی تفاوت بین اقتصاد دیجیتال و اقتصاد سنتی را نشان دهد. در اواخر دهه 90،  بلاک‌باستر (Blockbuster)، شرکت‌ بزرگ کرایه دی‌وی‌دی و بازی‌های ویدیویی با نزدیک به 9000 فروشگاه در سراسر ایالات متحده، یکه‌تاز بود. برای میلیون‌ها آمریکایی، این شرکت تنها راه تماشای فیلم به جای رفتن به سینما بود. مردم وارد یک فروشگاه فیزیکی می‌شدند تا با پول نقد یا کارت اعتباری نسخه فیزیکی فیلم مورد علاقه خود را کرایه کنند.

در سال 1997، رید هاستینگز (Reed Hastings) نتفلیکس را تاسیس کرد که امکان اجاره فیلم را راحت‌تر ‌کرد. مردم می‌توانستند یک حساب دیجیتالی ایجاد کنند و حداکثر سه عنوان فیلم را در یک زمان سفارش دهند، نسخه‌هایی از آن فیلم‌ها ظرف چند روز به خانه‌های‌شان پست می‌شد و به‌طور حتم بهترین قسمت قضیه آن بود که آن‌ها می‌توانستند فیلم‌ها را تا هر زمانی که می‌خواهند نگه دارند. بلاک‌باستر فرصت خریداری نتفلیکس را داشت، اما این فرصت را از دست داد. شرکت خلاق و نوآور هاستینگز، خیلی زود پخش زنده اینترنتی را به خدمات خود اضافه کرد که همین امر چشم‌انداز این رسانه را برای همیشه تغییر داد. تفاوت‌های میان اقتصاد سنتی و اقتصاد دیجیتال در واقع به تبدیل فرآیندهای کاغذی و دستی به  فناوری و اتوماسیون، محصولات فیزیکی به محصولات و خدمات دیجیتال، فروشگاه‌های فیزیکی به تجارت الکترونیک و همچنین پول نقد به پرداخت‌های غیرنقدی، خلاصه می‌شود.

ویژگی‌های اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتال چندوجهی است و دائم در حال تحول است. با وجود فرصت‌های بسیار زیاد، به‌طور حتم یافتن مسیر درست می‌تواند برای شما چالش‌برانگیز باشد. اگر از مسیری که در نظر دارید مطمئن نیستید، عنوان کردن برخی از ویژگی‌های مهم اقتصاد دیجیتال می‌تواند راهنمای شما باشد.

داده‌محور است

کسب‌وکارها داده‌های مشتریان خود و کسانی که از سایت آن‌ها بازدید می‌کنند را جمع‌آوری کرده و به آن‌ها اجازه می‌دهند تا تجربه‌ها را شخصی‌سازی کنند و  محتواهایی را پیشنهاد دهند. برای مثال، شرکت‌های پیشرو در حوزه مد و زیبایی، داده‌ها را در فرآیندهای برنامه‌ریزی، تجاری و زنجیره تامین خود ادغام می‌کنند تا جایگاه خود را در این حوزه حفظ کنند. چنین راهکارهایی می‌توانند نقش مهمی در به‌روزرسانی اطلاعات و دیدگاه‌های مهم و جذب مشتریان جدید داشته باشند، به‌ویژه زمانی که مردم سخت‌تر پول خرج می‌کنند.

قابلیت جابه‌جایی دارد

تلفن‌های هوشمند شیوه زندگی و خرید ما را تغییر داده‌اند، آن‌ها به ما امکان می‌دهند تا هر کجا که می‌رویم، اینترنت را با خود به‌همراه داشته باشیم. آخرین اپل واچ می‌تواند مراحل خواب افراد را ردیابی کند، از جمله در مرحله خواب REM (خوابیدن همراه با حرکات سریع چشم است که در حین آن مغز خاطرات کوتاه‌مدت را به خاطرات بلندمدت تبدیل می‌کند) که داده‌ها را به آیفون ارسال می‌کند و شما می‌توانید آن‌ها را در برنامه Apple Health که یک مخزن غول‌پیکر برای داده‌های مرتبط با سلامت و تناسب‌اندام است، مشاهده کنید. این داده‌ها شامل جزئیاتی هستند که نه‌تنها به خواب آن شب، بلکه به داده‌های مرتبط با یک هفته، یک ماه و شش ماهه گذشته مربوط می‌شوند. وقتی تلفن همراه را به اینترنت اشیاء متصل کنید، می‌توانید در مورد تقریبا همه‌چیز هوشمندتر شوید. همان‌طور که محصولاتی مانند یخچال و ماشین‌ها هوشمند می‌شوند، فرصت‌های ما برای تعامل با اقتصاد بسیار فراتر از دستگاه‌هایی می‌شود که در دستمان قرار دارند. 

امکان دستیابی به سریع‌ترین و کارآمدترین راهکار ارتباطی 

از ربات‌های چت در وب‌سایت‌ها گرفته تا پیشنهاد محصولات براساس خریدهای قبلی و اتوماسیون، باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه شرکت‌ها می‌شود و امکان ارائه تجربیات عالی و بی‌نظیر را به مشتریان می‌دهد. برندهای پیشرو در حوزه مد از هوش مصنوعی (AI) برای بهبود کشف محصول، پیش‌بینی محصول، پیش‌بینی روند و تجارت مجازی استفاده می‌کنند. خرده‌فروشی مبتنی بر هوش مصنوعی به برندها اجازه می‌دهد با شخصی‌سازی تجربه خرید، خواسته‌های مشتریان جدید را برآورده کنند.

جهان را به‌شکل گسترده‌ای به‌هم متصل می‌کند

اقتصاد دیجیتال بر مبنای فرااتصال (Hyperconnectivity) ساخته شده که مبتنی بر اینترنت، فناوری تلفن همراه و اینترنت اشیاء است. تا سال 2026، زمانی که نسل زد (متولدین سال‌های بین 1995 و 2010 که با فناوری‌های دیجیتال رشد کرده‌اند) به‌طور کامل بالغ شوند، نزدیک به 60 درصد از جمعیت بزرگسال جهان در دنیایی خواهند بود که اینترنت یک ویژگی ضروری و ثابت زندگی روزمره است.

در حال تکامل است

به‌گفته پیتر دیاماندیس(Peter Diamandis) ، کارآفرین، سرمایه‌گذار و آینده‌شناس سیلیکون ولی، در دهه پیش‌ رو در مقایسه با 100 سال گذشته پیشرفت‌های بیشتری را تجربه خواهیم کرد. چنین جهش‌های سریعی، به فناوری‌های نوظهور از جمله محاسبات ابری و لبه‌ای، اتصال اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی و بلاک‌چین اعتبار می‌بخشند. 

مزایای اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتال امکاناتی را برای شرکت‌ها و مصرف‌کنندگان فراهم می‌کند تا به‌شکل سریع‌تر، کارآمدتر و معنادارتر به محصولات، خدمات و تجربیاتی که دوست دارند متصل شوند. در ادامه، به برخی مزایای اقتصاد دیجیتال و این‌که چگونه برخی برندها از این مزایا بهره‌مند می‌شوند، اشاره می‌کنیم.

دسترسی گسترده

در اقتصاد سنتی، مرزهای جغرافیایی انتخاب محصول را محدود می‌کنند. اگر کسی برند خاصی از یک لباس را بخواهد که در شهر کوچکش فروخته نمی‌شود، باید از طریق کاتالوگ سفارش دهد یا منتظر بماند تا به شهری برود که آن لباس در آنجا موجود است. اما به‌صورت آنلاین، هر کسی می‌تواند از خرده‌فروشی‌های مختلف خرید کند و قیمت‌ها، مشخصات محصول و نظرات خریداران را با هم مقایسه کند تا دقیقا آن‌چه را که می‌خواهد، در زمانی که می‌خواهد به‌دست بیاورد.

 دسترسی همگان به داده‌های بیشتر 

برند نایکی، یک نمونه عالی در بهره‌برداری از داده‌ها برای تقویت روابط با مشتریان است. برای مثال، اعضای نایکی که در کلاس‌های ورزشی با حضور یک شخص معروف شرکت کرده بودند، بعدها ایمیل‌هایی دریافت کردند که شامل توصیه‌های شخصی در خصوص مد و پوشاک می‌شد. همین برقراری ارتباط با مشتریان، باعث افزایش 23 درصدی درآمد دیجیتالی نایکی در سه ماهه اول مالی  این شرکت در سال 2023 شد. بر اساس آخرین گزارش، در حال حاضر، 26 درصد درآمد این شرکت از طریق کانال‌ها و برنامه‌های دیجیتالی حاصل می‌شود.

افزایش پرشتاب بهره‌وری

کسب‌وکارهایی که در اقتصاد دیجیتال مشارکت می‌کنند، می‌توانند با خودکارسازی یا اتوماسیون به دستاوردهای بزرگی برسند. با هدف‌گذاری بازاریابی‌ها در جهت سرنخ‌های باارزش، شرکت‌ها می‌توانند برای دستیابی به مخاطبان خود، هزینه کمتری صرف کنند. از طریق روباتیک و فناوری‌های مرتبط، کسب‌وکارها امکان افزایش بهره‌وری و ایجاد محصولات و خدمات جدید و بهتر را دارند.

انسان‌ها اقتصاد دیجیتال را قدرت می‌بخشند

بسیاری‌ نگران این هستند که اتوماسیون یعنی این که ربات‌ها به‌زودی جایگزین انسان‌ها در نیروی کار شوند. حقیقت کمی پیچیده‌تر و بیان‌گر امید بیشتر برای آینده است. شرط لازم برای آن هم، تعهد به یادگیری مادام‌العمر است که نیازمند همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی و تضمین دسترسی به آموزش عمومی و بازآموزی مهارت‌ها است. 

معایب اقتصاد دیجیتال

در حالی که اقتصاد دیجیتال فرصت‌های جدید و فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کند، ماهیت سریع‌التغییر آن سوالاتی را در مورد امنیت سایبری، حریم خصوصی، پایداری، نابرابری‌های اقتصادی و شکاف‌های دیجیتال ایجاد می‌کند. به‌عنوان مثال، بسیاری از جوامع در سراسر جهان با موانع سختی برای درک پتانسیل کامل اقتصاد دیجیتال روبه‌رو هستند. با استناد به کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، تنها 20 درصد از مردم در کشورهای کمترتوسعه‌یافته (LDC) از اینترنت استفاده می‌کنند و زمانی که از اینترنت استفاده می‌کنند، معمولا با سرعت دانلود نسبتا پایین و هزینه نسبتا بالا روبه‌رو هستند.

نگرانی‌ها از حریم خصوصی

در حالی که اقتصاد دیجیتال در حال رونق است، شرکت‌ها بیش از قبل در قبال نحوه جمع‌آوری و استفاده از داده‌های مشتریان مسئول هستند. نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی باعث از بین رفتن زودهنگام کوکی‌های مرورگر کروم شد که پیامدهای زیادی برای بازاریابی و تبلیغات دارد. چالشی که برای برندها وجود دارد، ارائه تجربیات شخصی‌سازی‌شده بدون نقض اعتماد مشتریان است. طبق گزارشات، هنگامی که اعتماد از بین برود، 55 درصد مشتریان می‌گویند که دیگر هرگز به سراغ آن برند تجاری نمی‌روند.

افزایش تهدیدات امنیتی

شرکت‌ها باید اقدامات بیشتری را برای محافظت از داده‌های مشتریان انجام دهند، به‌خصوص که تهدیدات امنیت سایبری پیچیده‌تر می‌شوند. در آگوست 2022، Twilio، ارائه‌دهنده خدمات ارتباطی و احراز هویت دو مرحله‌ای در سانفرانسیسکو، قربانی یک حمله مهندسی اجتماعی پیچیده شد که کارمندان را هدف قرار داده بود. این نقض امنیتی که 209 حساب مشتری را تحت تاثیر قرار داد، بخشی از یک کمپین گسترده‌تر از یک عامل تهدید به‌نام Oktapus بود که حداقل 130 سازمان از جمله Mailchimp و Cloudflare را هدف خود قرار داد.

فقدان رقابت

در یک اقتصاد دیجیتال، امنیت پیشرفته می‌تواند برای شرکت‌ها که طبیعتا در رقابت تنگاتنگی با یک‌دیگر هستند، یک امتیاز محسوب شود. در اقتصاد سنتی، گزینه‌هایی که مشتریان در اختیار دارند به‌دلیل محدودیت‌های جغرافیایی، محدود می‌شوند. اما اکنون، مردم می‌توانند به‌راحتی خریدها را از طریق گوشی‌های همراه خود زمانی که آنلاین هستند انجام دهند یا حتا قیمت‌ها را با هم مقایسه کنند.

ایرادی که به این وضعیت جدید وارد است این است که چگونه تعدادی از شرکت‌های بزرگ می‌توانند از منابع خود برای تسلط بر بازار استفاده کنند. مزایای خرید در آمازون را در نظر بگیرید و این‌که چگونه در حالی که برندهای مختلف زیادی در آن‌جا حضور دارند، مغازه‌داران فیزیکی و کسب‌وکارهای کوچک باید برای رقابت برسر قیمت گذاری‌ها و حمل و نقل محصولات بجنگند و تقلا کنند. 

با فراهم کردن بستر مناسب تجربه دیجیتال، می‌توانید با سرعت و دقت بیشتری با مشتریان ارتباط برقرار کنید تا توجه و وفاداری آن‌ها را جلب کنید.

نگرانی‌های زیست محیطی

در حالی که اقتصاد دیجیتال سازگاری بیشتری با  شیوه‌های پایدارتر دارد، شبکه‌های انتقال داده‌ها و مرکز داده‌ها، تنها 2 درصد تقاضای برق جهانی را به خود اختصاص داده‌اند، اما انتظار می‌رود تا سال 2040 این رقم به 14 درصد افزایش پیدا کند که انتشار گاز‌هال گلخانه‌ای را به‌همراه  خواهد داشت. همچنین، در فرهنگی که آدم‌ها به‌طور روزافزون به لذت‌های آنی عادت می‌کنند، ضایعات اضافی حاصل از دورریز محصولات به مراتب بیشتر است. با این همه افزایش مصرف انرژی برای شبکه‌های انتقال داده‌ها، به دلیل گسترش اتوماسیون و اینترنت اشیا، صرفه‌جویی ناشی از هوش مصنوعی قابل توجه خواهد بود.

نقش هوش مصنوعی در تقویت تحول اقتصاد دیجیتال

مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) مثل GPT-4 که فناوری زیربنایی چت‌جی‌پی‌تی هستند، نسبت به نسل‌های قبلی به مراتب باهوش‌تر شده‌اند. این جهش‌های تکنولوژیکی، دسترسی به تصمیم‌گیری خودکار را به‌شیوه‌ای بی‌سابقه مردم‌نهاد می‌کند و فصل جدیدی را در ظهور هوش مصنوعی کاربردی رقم می‌زنند. این مدل‌ها سریع‌تر، ارزان‌تر و دقیق‌تر از سیستم‌های هوش مصنوعی قبلی هستند و ظرفیت بالقوه‌ای برای تحول‌آفرینی، افزایش بهره‌وری و غیره دارند. 

همان‌طور که هوش مصنوعی بالغ می‌شود، انتظار داریم محاسبات ابری، امنیت سایبری و رسانه‌های دیجیتالی تقویت شوند و این امکان برای پلتفرم‌های پیشرو در این عرصه‌ها فراهم شود تا موقعیت خود را مستحکم‌تر کنند.

نکته‌های کلیدی

•  نسل جدید مدل‌های زبانی بزرگ، بیان‌گر یک تغییر اساسی و نوآورانه در قابلیت‌ها و مردم نهادشدن هوش مصنوعی است.
•  هوش مصنوعی می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، در هزینه‌ها صرفه‌جویی کند و تجربیات جدیدی برای مصرف‌کنندگان ایجاد کند که به‌طور حتم چرخه سرمایه‌گذاری گسترده‌تری را در فضای فناوری بزرگ‌تر ترسیم می‌کند.
•  به‌طور حتم شاهد فرصت‌های هیجان‌انگیزی در زمینه‌های موجود مانند محاسبات ابری، امنیت سایبری و رسانه‌های دیجیتال  خواهیم بود تا بر روی این موج سرمایه‌گذاری کنیم.

اهمیت فناوری ابری در مورد به‌کارگیری مدل هوش مصنوعی

تحقیقات نشان داده است که همبستگی قدرتمندی میان افزایش داده‌ها و درآمدهای شرکت‌ها به‌ویژه آن‌هایی که در حوزه نرم‌افزار  به‌عنوان سرویس (SaaS) به فعالیت اشتغال دارند، وجود دارد. با ادامه رشد داده‌های جهانی، به‌طور حتم با توجه به بالا رفتن تقاضاها، استفاده از نرم‌افزارهای ابری سرعت بیشتری خواهد یافت. 

مهم‌تر از همه، رشد جهانی داده‌ها و قابلیت دسترسی به توان محاسباتی، هر دو باعث پیشرفت در هوش مصنوعی می‌شوند. امکانات پردازشی فرامقیاس نقش مهمی در تسهیل آموزش و بهره‌برداری از سیستم‌های هوش مصنوعی در مقیاس واقعی ایفا می‌کنند و به توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی منابع تقریبا نامحدودی را از نظر محاسبات و ذخیره‌سازی مورد نیاز برای آموزش، آزمایش و استقرار این مدل‌ها ارائه می‌دهند. این امر نه‌تنها تقاضاها برای زیرساخت به‌عنوان سرویس (IaaS) ابری را بیشتر می‌کند، بلکه باعث افزایش پلتفرم‌های تخصصی و شبکه‌سازی و ذخیره‌سازی سریع می‌شود. رویکری که درست همسو با اقتصاد دیجیتال گام خواهد برداشت. 

انتظار می‌رود تقاضاها برای خدمات هوش مصنوعی باعث رشد سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فراهم‌گرا و کل زنجیره ارزش شود که مراکز داده‌های مدرن نقش مهمی در آن خواهند داشت. همچنین انتظار می‌رود پردازنده‌های هوش مصنوعی تا سال 2026 به بازار 38 میلیارد دلاری دست پیدا کنند که تقریبا 4 برابر بیشتر از سال 2022 است. طبق پیش‌بینی‌ها، تا پایان سال 2023، زیرساخت به‌عنوان سرویس ابری به یک بازار 150 میلیارد دلاری تبدیل می‌شود که طبق انتظارها سالانه تقریبا 30 درصد رشد خواهد داشت. تامین‌کنندگان بزرگ خدمات ابری و زیرساخت می‌توانند از موج هوش مصنوعی برای جذب بیشتر مشتریان و اجاره سرویس‌های ابرمحور مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کنند.

هوش مصنوعی می‌تواند به امنیت اقتصاد دیجیتال کمک کند

با توجه به حجم گسترده داده‌های رایج در عملیات امنیت سایبری، دامنه کاربرد هوش مصنوعی بسیار گسترده است. در سال 2022، تقریبا 16.5 میلیارد دلار برای ابزارهای امنیت سایبری مجهز به هوش مصنوعی هزینه شد، زیرا سیستم‌های هوش مصنوعی در حال حاضر با ظرفیت محدودی در امنیت سایبری نقش دارند.

بیشتر سیستم‌های هوش مصنوعی که امروزه در برنامه‌های امنیتی به‌کار می‌روند، داده‌های تولیدشده توسط سیستم‌های فناوری اطلاعات شرکت‌های بزرگ را زیر نظر می‌گیرند تا نشانه‌هایی از نقض یا رفتارهای مخرب را شناسایی کنند. از آن به بعد، عوامل انسانی به هر ناهنجاری پاسخ می‌دهند. در نهایت، هوش مصنوعی می‌تواند نقش بزرگی را در رفع کمبود استعدادها که در صنعت امنیت سایبری با آن روبه‌رو هستیم ایفا کند.

در پایان باید به این نکته اشاره داشته باشیم که هوش مصنوعی نرم‌افزار را هوشمندتر و کارهای روزمره را خودکار می‌کند و می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری و آزادسازی منابع شود. اثرگذاری هوش مصنوعی بر اقتصاد دیجیتال، باعث افزایش ۳۰ تا ۴۰ درصد تجارت الکترونیک، کاهش پیچیدگی‌های مرتبط با قراردادهای جهانی، ارتقاء کارایی زنجیره‌های تامین جهانی و تسهیل تجارت فرامرزی می‌شود.