اقتصاد دیجیتال

اصطلاح «اقتصاد دیجیتال» (Digital Economy)  را اولین بار دان تاپسکات (Don Tapscott) در 1996 در کتاب «اقتصاد دیجیتال: نوید و خطر در عصرهوش شبکه‌ای» مطرح کرد اگرچه هیچگاه تعریف مشخص و جامع و مانعی از آن ارائه نکرد. 

پس از تاپسکات اقتصاددانان دیگری هم به تعریف اقتصاد دیجیتال پرداختند. یکی از معروف‌ترین آن‌ها کلاس شواب Klaus Schwab است. شواب اقتصاددان آلمانی، نظریه‌پرداز انقلاب چهارم صنعتی1 و بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد است. شواب انقلاب اول صنعتی را همزمان با اختراع ماشین بخار و دیگر پیشرفت‌های قرون هفده و هجده میلادی در نظر گرفت. موج دوم مقارن با اوایل قرن بیستم با توانایی مهار قدرت الکتریسیته و تولید ماشین‌های برقی آغاز می‌شود. موج سوم با انقلاب دیجیتال در دهه‌های 60 و 70 قرن گذشته میلادی به وقوع پیوست که در آن انسان توانست با ساخت و به‌کارگیری کامپیوتر وارد عصر اطلاعات شود. چهارمین انقلاب صنعتی، با گسترش استفاده از اینترنت و تلفن همراه و پدید آمدن شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد همبسته با آن‌ها به وقوع پیوست. در دوره انقلاب دیجیتال یا موج سوم، انسان‌ها از کامپیوتر و قدرت پردازشی آن تنها برای انجام همان فعالیت‌های اقتصادی گذشته بهره می‌بردند. اما در چهارمین انقلاب صنعتی، پدیده‌هایی بر مبنای فناوری دیجیتال شکل گرفتند و شروع به اثرگذاری اقتصادی کردند که پیش از این اساسا وجود نداشتند. شبکه‌های اجتماعی از جمله این پدیده‌ها هستند. رشد و بالندگی اقتصادی شرکت‌هایی مانند گوگل، اپل، فیس‌بوک در دل اقتصاد دیجیتال امکان‌پذیر شده است. در واقع ابتدا انقلاب دیجیتال به وقوع پیوست و با رشد ابزارها، روش‌ها و فرآیندهای آن، اقتصاد دیجیتال شکل گرفت. شواب معتقد است ارزان و همه‌گیر شدن تلفن‌های همراه، رواج استفاده از سنسورها به همراه توسعه هرچه بیشتر یادگیری ماشین و هوش مصنوعی، زمینه‌ساز پیدایش اقتصاد دیجیتال بوده‌اند. 

اقتصاد دیجیتال که با نام‌های اقتصاد اینترنتی و اقتصاد نو و ... هم نامیده می‌شود، مجموعه‌ای است که از پردازش‌های دیجیتالی در قالب تراکنش‌های بین مردم با یکدیگر و یا سازمان‌ها با مردم و یا با یکدیگر شکل می‌گیرد. این محاسبات و تراکنش‌ها از طریق دستگاه‌های محاسبات توزیع شده مانند سرورها، کامپیوترهای شخصی و لپ‌تاپ‌ها، گوشی‌های هوشمند و ... انجام می‌شود. با این حال، بسیاری از اقتصاددانان و رهبران کسب‌وکار ادعا می‌کنند که اقتصاد دیجیتالی پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر از اقتصاد اینترنتی است، که در یک تعریف کلی، به سادگی به معنای ارزش اقتصادی ناشی از اینترنت است. 

مطلب پیشنهادی

اقتصاد دیجیتال- قسمت اول

کشاورزی دقیق

اقتصاد دیجیتال، فعالیت اقتصادی است که از میلیاردها ارتباط آنلاین روزانه بین افراد، مشاغل، دستگاه‌ها، داده‌ها و فرآیندها ناشی می‌شود. ستون فقرات اقتصاد دیجیتال، ارتباطات  بسیار زیاد و فزاینده است که به معنای افزایش پیوستگی افراد، سازمان‌ها و ماشین‌ها است که از اینترنت، فناوری تلفن همراه و اینترنت اشیا (IoT)  ناشی می‌شود. 

اگرچه برخی از سازمان‌ها و افراد از فناوری‌های دیجیتال برای اجرای ساده وظایف موجود استفاده می‌کنند، اقتصاد دیجیتال پیشرفته‌تر از آن است. صرفاً استفاده از رایانه برای انجام کارهایی که به طور سنتی به صورت دستی یا بر روی دستگاه های آنالوگ انجام می شود، اقتصاد دیجیتال نیست. در عوض، اقتصاد دیجیتال و نیاز سازمان‌ها و افراد را برای استفاده از فناوری‌ها برای اجرای بهتر، سریع‌تر و اغلب متفاوت از قبل برجسته می‌کند. 

اقتصاد دیجیتال فضای اقتصاد جهانی را به سمت و سوی رقابتی سوق می‌دهد و به گفته کارشناسان، اقتصاد دیجیتال موجب می‌شود که موانع ورود به بازار برداشته شود و هر فرد به راحتی از طریق شبکه وارد اقتصاد جهانی شود. گذشته از آن به واسطه استفاده از قابلیت‌های شبکه، قدرت مصرف‌کننده از طریق مقایسه قیمت‌ها و کیفیت‌ها و دسترسی به اطلاعات افزایش می‌یابد.

مزایای اقتصاد دیجیتال 

روز به روز بر نقش اقتصاد دیجیتال در جوامع مختلف افزوده می‌شود زیرا اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، واقعیت مجازی، بلاک چین، خودران‌ها و سایر فناوری‌های دیجیتالی توسعه می‌یابند و جای خود را در زندگی روزمره انسان‌ها باز می‌کنند. برخی از مزایایی که اقتصاد دیجیتال ارائه می دهد عبارتند از: 

• اطلاعات: مصرف کنندگان اطلاعات بیشتری دارند - نه فقط از تولیدکنندگان و شرکت ها، بلکه از دیگر مصرف کنندگان در انجمن‌ها و بررسی‌ها - برای تصمیم‌گیری در مورد کالاها و خدمات. 
• نزدیکی: کانال‌های مستقیم خدمات مشتریان، آن‌ها را قادر می‌سازد تا مشکلات مربوط به محصول یا خدمات ارائه‌شده را سریع‌تر حل کنند. 
• حضور جهانی: با وجود کالاها و خدمات در دسترس مصرف‌کنندگان در هر زمان و هر مکان، شرکت‌ها می‌توانند وارد بازارهای بیشتری شوند. 
• امنیت: فناوری دیجیتال، مانند احراز هویت قوی پرداخت‌های آنلاین، تراکنش‌ها را ایمن‌تر می‌کند.
• قدرت انتخاب: در اقتصاد دیجیتال خریداران قدرت انتخاب بسیار بیشتری دارند و تنها محدود به چند محصول یا سرویس محلی نیستند.
• افزایش رقابت: اقتصاد دیجیتال، ارائه‌دهندگان خدمات یا فروشندگان محصولات را وادار به رقابت با یک‌دیگر می‌کند که این امر در نهایت منجر به ایجاد نوآوری و بهروری بیشتر می‌شود.

مطلب پیشنهادی

اقتصاد دیجیتال و اقتصاد اطلاعات چیستند؟

مولفه‌های اقتصاد دیجیتال

1. زیرساخت‌های دیجیتال

 دسترسی به اینترنت پرسرعت، پایدار و در عین‌حال به‌صرفه یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد دیجیتال به حساب می‌آید. این زیرساخت‌ها، مبادی ورودی بخش خصوصی و دولتی و بخش سوم اقتصاد (سازمانه‌های مردم‌نهاد و خیریه) به دنیای آنلاین هستند.

در دسترس بودن زیرساخت‌هایی مانند شبکه تلفن‌های همراه، حسگرها، اینترنت اشیا، مراکز داده و فناوری‌های ابری، برای اقتصاد دیجیتال از عوامل مهم و کلیدی هستند.

2. مهارت‌های دیجیتال

برای ایجاد اقتصاد دیجیتال قوی و بازارهای رقابتی به وجود نیروی کار ماهر نیاز است. ایجاد زمینه‌های پرورش چنین نیروهایی، هم در سطح پایه و هم در سطح پیشرفته از ضروریات شکل‌گیری اقتصاد دیجیتال به شمار می‌آید. زمینه‌های لازم برای شکل‌گیری و ایجاد استارتاپ‌های فناوری دیجیتال باید توسط قوانین و دولت‌ها فراهم گردد تا افراد بتوانند در این مجموعه‌ها هم مهارت‌های لازم را کسب کنند و در عین حال این مهارت‌ها را با نیازهای بازار و تجارت پیوند بزنند. 

3. پلتفرم‌های دیجیتال

به‌وجود آوردن پلتفرم‌هایی دیجیتالی می‌تواند تبادلات دیجیتالی و تراکنش‌ها را افزایش داده و دسترسی به خدمات عمومی و خصوصی آنلاین را راحت‌تر کند. این پلتفرم‌ها، خدمات و محصولاتی را ارائه می‌کنند که از طریق ابزارهای دیجیتالی مانند دستگاه‌های موبایل، کامپیوترها و اینترنت برای جنبه‌های مختلف زندگی قابل استفاده هستند. پلتفرم‌هایی مانند سجام، ابلاغ الکترونیک، سیستم‌های بیمه و بهداشتی آنلاین و خدمات آموزشی از جمله پلتفرم‌هایی هستند که عمدتاً توسط دولت‌ها و نهادهای عمومی ارائه می‌شوند می‌توانند طیف بسیار وسیعی از خدمات را در اختیار مردم قرار دهند.

4. خدمات مالی دیجیتال

توانایی پرداخت، پس‌انداز و گرفتن وام و انجام سرمایه‌گذاری از طریق ابزارهای دیجیتالی یکی از نخستین مبادی ورودی بسیاری از کاربران به دنیای اقتصاد دیجیتال به حساب می‌آید. پرداخت‌های دیجیتالی باعث می‌شوند که بسیاری از مردم به سهولت و مزایای کار با سیستم‌های مالی پی‌ببرند و سپس حوزه کاربرد را به عرصه‌های دیگر هم توسعه دهند.

تلفن‌های همراه معمولا اولین وسیله دیجیتالی هستند که مردم با آن‌ها با خدمات مالی دیجیتالی آشنا می‌شوند و سپس از این طریق به استفاده از خدمات دیگر مانند خدمات آموزشی یا بهداشتی دیجیتالی روی می‌آورند. فناوری بلاکچین و رمزارز یا Crypto یکی دیگر از جلوه‌های اقتصاد دیجیتالی است که تحولات عمده‌ای را در اقتصاد جهانی به وجود می‌آورد. در مورد این پدیده مالی و اقتصادی در شماره آینده صحبت خواهم کرد.

5. کسب و کار دیجیتال

وجود اکوسیستمی که از رشد شرکت‌های استارتاپی حمایت کند از ضروریات اقتصاد دیجیتال به حساب می‌آید. این سیستم همچنین باید بتواند از شرکت‌های تثبیت‌شده دیجیتال نیز پشتیبانی کند. هم شرکت‌های نوپا و هم موسسات تثبیت شده دیجیتالی می‌توانند در جذب و نیز پرورش نیروهای ماهر، رشد بهروری و نیز ایجاد نوآوری تاثیرگذار باشند. دولت‌های باید اطمینان حاصل کنند که زمینه رشد چنین شرکت‌هایی فراهم است و موانع رشد آن‌ها را در حد توان رفع کنند.

6. محیط امن

وجود یک سیاست و یک چهارچوب حاکمیتی مناسب برای حمایت از شرکت‌های نوپا و نیز همه تبادلات دیجتالی ضروری است. این چهارچوب باید بتواند از افراد، مشاغل و کسب‌و‌کارها در برابر خطرات امنیتی دیجیتالی محافظت کند. طبیعتا منظور من این نیست که دولت‌ها به تنهایی مسئولیت تامین امنیت دیجیتالی را برعهده دارند. بلکه آن‌ها باید قواعد و قوانین مربوط به آن را تهیه کنند و زمینه‌های لازم را فراهم کنند تا در صورت وقوع حملات سایبری و یا خرابکاری‌های دیجیتالی، حمایت‌های قانونی لازم برای شرکت‌ها فراهم باشد.

• در شماره آینده به جنبه‌های دیگری از اقتصاد دیجیتالی اشاره خواهم کرد.

پی نویس:

1. https://www.shabakeh-mag.com/node/14802/