هوش مصنوعی و معضل ریزپلاستیک‌ها

قسمت اول-  دریای دیجیتال و هوش مصنوعی

قسمت دوم- هوش مصنوعی در اعماق

قسمت سوم- هوش مصنوعی  و معضل ریزپلاستیک‌ها

انسان، حیوان زباله‌ساز

اگر بتوان بر گزاره‌های مانند «انسان، حیوان ناطق است» یا «انسان، حیوان متفکر است» خدشه‌هایی وارد کرد، اما بر این گزاره هیچ خدشه‌ای وارد نیست که «انسان مدرن، زباله‌ساز است».

واقعیت این است که انسان تنها در آب معدنی نیست که پلاستیک می‌خورد؛ ماهیان و میگوها، گاوها، پرندگان و هر حیوان و گیاه دیگری که ما می‌خوریم ممکن است پیش از ما پلاستیک خورده باشند. انسان پلاستیک را تولید می‌کند، به‌عنوان زباله یا چیزی مصرف‌شده به طبیعت می‌سپاردش و در چرخه‌ای ناگزیر، به هزار و یک شکل به‌سوی خود فرامی‌خواندش. شاید این چرخه، هم‌اکنون، زیانش چندان به چشم نیاید، اما با ادامه و گسترش ناگزیر آن، با آمیختن پلاستیک با تار و پودِ رگ‌ها و ماهیچه‌های ما، روزی بدن، همین بدن‌ِ به ظاهر بردبار و فهیم ما، بانگ بر‌آورد: بس است دیگر؛ تحملم تمام شده است.

 همان‌گونه که در شماره قبل هم گفتم انسان‌ها در هر سال بیش از ۸ میلیون تن زباله پلاستیکی وارد دریاها می‌کنند؛ اما بی‌تردید بسیار بیشتر از این را وارد طبیعت می‌کنند. هر سال در جهان چیزی حدود ۲.۱۲ میلیارد تن زباله تولید می‌شود. این مقدار زباله‌ اگر در کامیون ریخته می‌شد، صف این کامیون‌ها ۲۴ بار دور زمین می‌چرخید! سایت The world counts تولید لحظه‌ای زباله در جهان را به نمایش می‌گذارد.۱ از روز اول تا ۲۳ ژانویه امسال، یعنی طی ۲۳ روز، بیش از ۱۳۲ میلیون تن زباله در جهان تولید شده است. بیهوده نیست که گفته می‌شود که ۹۹ درصد چیزهایی که می‌خریم ظرف شش ماه سر از سطل زباله در می ‌آورند.

کشتی‌شکنندگانیم

هر صنعت و هر حوزه‌ای به طریقی و میزانی در این تولید زباله دخیل است. به‌عنوان مثال صنعت الکترونیک با تولید ۵۰ میلیون تن ضایعات الکترونیکی در سال، یکی از بزرگترین حوزه‌های تولیدکننده زباله به‌حساب می‌آید که بیشتر آن به کشورهای آسیایی و آفریقایی صادر می‌شود. این مواد حاوی فلزات سنگین از جمله آرسنیک، کادیوم، سرب و کروم هستند که برای سلامتی انسان‌ها و حیوانات بسیار خطرناک هستند و محیط طبیعی زندگی گیاهان را نیز آلوده می‌سازند.

یکی از تجارت‌های بسیار مسموم و کثیف، درهم شکستن و پیاده‌سازی کشتی‌های قدیمی است. ۷۰ درصد کشتی‌های قدیمی، پس از سپری کردن عمر مفید خود، در بندرهای کشورهای آسیایی مانند هند، چین و بنگلادش پهلو می‌گیرند تا ضمن پیاده‌سازی، محیط اطراف خود و انسان‌های دخیل در این کار را مسموم کنند. در ساخت این کشتی‌ها مواد سمی مانند کرومات روی، سرب، جیوه، آرسنیک و آزبست به‌کار رفته است که در اثر خراب کردن کشتی‌ها، این مواد استخراج شده، نگه‌داری و ذخیره یا در محیط رها می‌شوند. به‌گفته بانک جهانی، تنها در بنگلادش 79000 تن آزبست، 240000 تن PCB و 210000 تن مواد مخرب لایه اُزن انباشته شده است (منبع قبلی).

متاسفانه تجارت جهانی زباله، یکی داستان است پر از آب چشم. اما، پرداختن به آن در این مبحث نمی‌گنجد و ما را از بحث اصلی‌مان دور می‌کند. هرچند اگر به زباله به‌عنوان یک موهبت و فرصت نگریسته شود، نه‌تنها می‌تواند تامین‌کننده بخشی از نیازهای مالی مردم باشد، بلکه می‌تواند در ایجاد شغل و نیز حفاظت از محیط زیست نقش مهمی داشته باشد. به همین دلیل است که از زباله به‌عنوان طلای کثیف یاد می‌شود. امیدوارم فرصتی فراهم شود که در مورد نقش فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی، رباتیک و پهپادها و شهپادها (شناور هدایت‌پذیر از راه دور) در جمع آوری، تفکیک و بازیابی زباله مطالبی بنویسم.

پلاستیک کثیف

پلاستیک نیز از جمله موادی است که در حوزه‌های مختلف، زندگی ما را آلوده کرده است. بر اساس گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵۹ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید شده است که از این میزان، پس از بازیافت و سوزاندن و تبدیل بخشی به انرژی، ۶۸ میلیون تن زباله پلاستیکی به پلاستیک‌های موجود در طبیعت اضافه شده است. حال شما محاسبه کنید که تا چند دهه آینده اگر به وضعیت پلاستیک‌های سرگردان در طبیعت رسیدگی نشود چه پیش خواهد آمد. چین، ایالات متحده، هند و اندونزی در رده‌های اول تولید زباله پلاستیکی قرار دارند. ایران در رده هفدهم این جدول جای دارد.

زباله‌های پلاستیکی از بزرگترین چالش‌های زیست‌محیطی جهان به‌حساب می‌آیند. این زباله‌ها می‌توانند تا هزاران سال در طبیعت باقی بمانند و تأثیرات مخربی بر اکوسیستم‌ها، جانوران و سلامت انسان داشته باشند.

زباله‌های پلاستیکی در دریاها می‌توانند تأثیرات مخربی بر اکوسیستم‌ها، جانوران و سلامت انسان داشته باشند. این زباله‌ها می‌توانند باعث خفگی، گرسنگی و بیماری جانداران دریایی شوند. همچنین، می‌توانند وارد زنجیره غذایی شوند و به انسان‌ها منتقل شوند. ذرات پلاستیک در اقیانوس‌ها می‌توانند به روش‌های مختلفی به سلامت انسان‌ها آسیب برسانند.

•  خوردن و استنشاق ذرات پلاستیک:  ذرات پلاستیک می‌توانند توسط جانوران دریایی خورده شوند و وارد زنجیره غذایی شوند. انسان‌ها نیز می‌توانند این ذرات را از طریق خوردن ماهی و سایر غذاهای دریایی به بدن خود منتقل کنند. این ذرات همچنین می‌توانند از طریق تنفس نیز وارد بدن و جریان خون شوند.
•  جذب مواد شیمیایی: ذرات پلاستیک می‌توانند مواد شیمیایی مضری مانند فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها و مواد شیمیایی صنعتی را جذب کنند. این مواد شیمیایی می‌توانند در بدن انسان تجمع کنند و باعث بروز مشکلات سلامتی مانند سرطان، اختلالات هورمونی و مشکلات باروری شوند.
•  آسیب به سیستم ایمنی: ذرات پلاستیک می‌توانند به سیستم ایمنی بدن انسان آسیب برسانند. این ذرات می‌توانند باعث التهاب و آسیب به سلول‌های ایمنی شوند.
•  تغییر عملکرد ژن‌ها: ذرات پلاستیک می‌توانند باعث تغییر عملکرد ژن‌های انسان شوند. این تغییرات ژنتیکی می‌توانند منجر به بروز مشکلات سلامتی در نسل‌های آینده شوند.

در حال حاضر، تحقیقات زیادی در مورد تأثیرات ذرات پلاستیک بر سلامت انسان‌ها در حال انجام است. با این حال، شواهد موجود نشان می‌دهد که ذرات پلاستیک می‌توانند خطراتی جدی برای سلامت انسان‌ها داشته باشند.

ریزپلاستیک‌ها می‌توانند توسط سلول‌ها جذب شوند و متعاقب آن مسیرهای سیگنال درون سلولی را مختل کنند، هموستاز ایمنی را تغییر دهند و در نهایت باعث آسیب به بافت‌ها و اندام‌ها شوند.۲

در منبع شماره ۲، شما همچنین می‌توانید مقالات متعددی بیابید که نشان از تاثیرات زیانبار ریزپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها بر ژنتیک دارد و اثرات آن‌ها بر سیستم گوارش، سیستم گردش خون و... را بررسی می‌کنند. نکته مهم این که به‌گفته این منبع، سیستم ایمنی انسان قادر به تشخیص میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها نیست. همچنین این امکان وجود دارد که میکروپلاستیک‌ها با مواد دیگر ترکیب شوند و از این طریق به اندام‌ها و دستگاه‌های موجود در بدن انسان آسیب وارد کنند.

مجله Science  در سال ۲۰۲۲ نشان داده است که ذرات پلاستیک می‌توانند باعث آسیب به DNA ماهی‌ها شوند.

هوش مصنوعی و معضل ریزپلاستیک‌ها

هوش مصنوعی می‌تواند از روش‌های مختلفی در حل مشکل ریزپلاستیک‌ها به‌ویژه در اقیانوس‌ها و دریا‌ها کمک کند. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش تولید پلاستیک: هوش مصنوعی می‌تواند برای طراحی محصولات پلاستیکی پایدارتر و قابل بازیافت‌تر مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند برای شناسایی منابع جدید پلاستیک مانند ریزپلاستیک‌ها در اقیانوس استفاده شود.
•  بهبود سیستم‌های مدیریت پسماند: هوش مصنوعی می‌تواند برای بهبود سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های پلاستیکی استفاده شود. این امر منجر به کاهش میزان زباله‌های پلاستیکی که به اقیانوس‌ها می‌رسند، می‌شود.
•  توسعه سیستم‌های جمع‌آوری و پاکسازی پلاستیک از اقیانوس‌ها: هوش مصنوعی می‌تواند برای توسعه سیستم‌های جمع‌آوری و پاکسازی پلاستیک از اقیانوس‌ها استفاده شود. این سیستم‌ها می‌توانند به‌طور خودکار زباله‌های پلاستیکی را از اقیانوس‌ها جمع‌آوری کنند.
•  تهیه نقشه از مناطق آلوده: هوش مصنوعی می‌تواند با تهیه نقشه‌هایی از تجمع مواد پلاستیک در اقیانوس‌ها، اندازه و نوع هر کدام را مشخص کند و میزان فوری بودن مقابله با آن‌ها را مشخص کند 

پی‌نویس:

1. https://www.theworldcounts.com/challenges/planet-earth/state-of-the-planet/world-waste-facts

2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36238600/#:~:text=MPs%20can%20be%20taken%20up,damage%20to%20tissues%20and%20organs.